بازرسی در فرودگاه؛ آیا حریم خصوصی ما نقض می‌شود؟

عبور از دروازه امنیتی، برای ورود به سالن انتظار، یکی از ناخوشایندترین تجربه‌های هر مسافر هوایی است. ابتدا باید در صفی طولانی بایستید که هیچ گریزی از آن نیست. پس از آن کمربند، کفش، تجهیزات الکترونیکی و هر آنچه که ماموران به شما می‌گویند را باید از تن خارج کنید و آنها را در جعبه‌های مخصوص برای عبور از دستگاه‌های امنیتی اشعه ایکس قرار دهید. این کار برای مردان دشوار و ناخوشایند است چه رسد به خانم‌ها که معمولا لباس‌های آن‌ها زرق و برق بیشتری دارد.

«گاس حسین» (Gus Hosein)، مدیر اجرایی یک گروه انگلیسی که در حوزه حقوق بین‌المللی حفظ حریم شخصی فعالیت می‌کنند در این باره می‌گوید: «در فرودگاه‌‌ها از مردم می‌خواهند مانند یک گله گوسفند رفتار کنند.» وی می‌افزاید: « آنچه می‌بینیم یک خیمه شب‌بازی است که برای امنیت پرواز انجام می‌شود به همراه مقدار زیادی از فناوری‌های مسخره که از کمبود تفکر صحیح در طراحی رنج می‌برند.» با این وجود کارشناسان امنیتی باور دارند که فناوری‌های امنیتی در حال تکامل‌اند و خود را با انتظارات وفق خواهند داد. «اریک زانین» (Eric Zanin)، معاون یکی از شرکت‌های سازنده‌ی دستگاه‌های امنیتی بازرسی تصویری می‌گوید: «خیلی واضح است که فناوری‌های امنیتی و روش‌های تصویربرداری باید برای مواجهه با تهدیدهای جدید به توسعه‌ی خود ادامه دهند.» اما این توسعه چگونه خواهد بود؟

اسکن کامل بدن

مطالعات انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی نشان می‌دهد امنیت فرودگاهی، از ناخوشایندترین جنبه‌های سفر است. به ویژه زمانی که مجبور هستید در صف‌های طولانی بمانید و کفش و کمربند و بسیاری دیگر از وسایل خود را از تن درآورید و دوباره بپوشید. این موضوع را مسئولین فرودگاه‌ها می‌دانند و همواره سعی می‌کنند در عین حال که استانداردهای امنیتی رعایت می‌شوند برای مسافرین راحتی بیشتری فراهم کنند. یکی از این راه‌ها که در کاهش طول صف‌های بازرسی نقش به سزایی دارد، استفاده از اسکنرهایی است که می‌تواند کل بدن را پویش کند. این اسکنرها از سال ۲۰۰۷ وارد فرودگاه‌ها شدند. در کریسمس سال ۲۰۰۹ شناسایی یک تروریست توسط این دستگاه‌ها که در لباس زیر خود بمبی را پنهان کرده بود جان مسافران پرواز دیترویت را نجات داد و با اثبات کارآمدی این دستگاه‌ها از آن به بعد استفاده از این فناوری رواج بیشتری یافت.

به طور کلی دو نوع از این دستگاه‌ها تولید شدند: نوعی که از اشعه ایکس استفاده می‌کند و نوع «موج میلی‌متری» که از امواج رادیویی غیر یونیزه برای ایجاد تصاویر ۳ بعدی از بدن استفاده می‌کند. این فناوری در کاهش صف‌های بازرسی به میزان قابل توجهی موثر است چرا که با کمک آن تنها زمانی افراد مورد بازرسی کامل قرار می‌گیرند که در ابتدا این دستگاه وجود شیئی مشکوک را با کشیدن آژیر اعلام کند.

نگرانی از نقض حریم شخصی

پس از مدتی زمزمه‌هایی به گوش رسید که این دستگاه ناقض حریم شخصی افراد است. این نگرانی‌ها وقتی جدی‌تر شد که در رسانه‌ها عکس اسکن شده «سوزان هالول» (Susan Hallowell)، مدیر وقت اداره امنیت حمل و نقل آمریکا منتشر شد. این عکس تقریبا بدن وی را به صورت عریان نمایش می‌داد. این موضوع چشمان بسیاری از گروه‌های طرفدار حفظ حقوق حریم شخصی را باز کرد و بدین ترتیب این دستگاه‌ها که هر یک قیمتی معادل ۱۷۵ هزار دلار داشتند حدودا تا نیمه سال ۲۰۱۳ از فرودگاه‌های آمریکا برچیده شدند. اتفاقی که تقریبا در سراسر جهان افتاد.

این دستگاه‌ها عموما با اسکنرهای موج میلی‌متری جایگزین شدند که از فناوری شناسایی خودکار هدف بهره می‌گیرند. بدین ترتیب به جای آنکه تصویر بدن فرد به نمایش درآید یک شکل نقاشی شده از بدن انسان روی نمایشگر ظاهر می‌شود که اگر دستگاه تهدیدی را تشخیص داد، محل تقریبی آن در بدن فرد به صورت نقطه‌ای روی این شکل مشخص می‌شود و پس از آن پرسنل امنیتی پروسه بازرسی کامل را برای فرد مورد نظر به اجرا در می‌آورند.

«ران لورس» (Ron Louwerse)، مدیر مسئول ایمنی، امنیت و محیط فرودگاه شیفل آمستردام درباره این فناوری می‌گوید: «این یک طراحی امنیتی برای حفظ حریم شخصی افراد و شناسایی هوشمند تهدیدها بود» «کریس گوتر» (Chris Goater)، مدیر ارتباطات انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی نیز می‌گوید: «فرودگاه‌ها امیدوارند با این تمهید، نگرانی‌های مردم درباره حفظ حریم شخصی برطرف شود.»

اما پس از مدتی مشخص شد که مردم واقعا آن‌قدرها هم روی این موضوع حساس نبوده‌اند. «استیو وود» (Steve Wood) که در دانشگاه «لیدز بکت» (Leeds Beckett) انگلیس درباره حقوق عمومی تجارت و تروریسم بین‌المللی تدریس می‌کند و ۴ سال بر روی تجربیات مردم انگلیس از سفرهای هوایی تحقیق کرده است به این نتیجه رسیده است که اغلب مردم در واقع به این موضوع اهمیتی نمی‌دهند. وی در تحقیقی که بر روی ۷۱۱ نفر انجام داده است متوجه شده که حدود ۷۷ درصد مردم پذیرای دستگاه‌های اسکن کل بدن هستند و تنها ۱۱ درصد مردم احساس می‌کنند این فناوری به حریم خصوصی آن‌ها نفوذ می‌کند.

۷۷ درصد مردم از دستگاه‌های اسکن کل بدن استقبال می‌کنند و ۱۱ درصد آن‌ها، این دستگاه را ناقض حریم خصوصی می‌دانند

وی احتمال می‌دهد این امر به خاطر تشدید بازرسی‌های بدنی در فرودگاها باشد. او می‌گوید: «من در ماه اخیر سه بار تجربه بازرسی در فرودگاه را داشتم و به نظرم اینکه یک افسر با انگشتانش کشاله ران و دور کمرم را بازرسی کند خیلی بیشتر به حریم شخصی فرد نفوذ می‌شود.»

به نظر می‌رسد معمول‌تر شدن انجام بازرسی‌های بدنی، موجب می‌شود گرایش به استفاده از فناوری به جای آن هم بیشتر شود اما این بار تدابیری که از نمایش بخش‌های ممنوعه بدن نیز جلوگیری کند بیشتر می‌شود. همچنین پیش از انجام بازرسی تصویری هشدارهایی برای آماده شدن فرد به وی داده می‌شود.

صف‌های بیشتر، انتظار کمتر

هر فرودگاهی، روال‌های امنیتی خاص خود را دارد. خارج کردن رایانه همراه از کیف و قرار دادن کلیه‌ی مایعات در پلاستیک‌های شفاف تقریبا در همه جا برای بازرسی بار دستی مسافر متداول است اما در برخی فرودگاه‌ها از شما می‌خواهند کفش‌های خود را درآورید و آنها روی دستگاه اسکنر بذارید به طور مثال فرودگاه فرانکفورت در آلمان از کلیه مسافران می‌خواهد تمامی وسایل الکترونیکی خود را نیز از کیف دستی خود خارج کنند. به همین دلیل برخی فرودگاه‌ها بر مبنای سامانه‌ی امنیتی هوشمندی که انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی آن را توسعه داده است، روال کاری بهینه‌ای را برای بخش امنیت فرودگاهی معرفی کرده‌اند. به طور مثال در فرودگاه لندن مسافرین به چندین دستگاه اشعه ایکس هدایت می‌شوند که افزایش تعداد صف‌ها راندمان بازرسی را بالا می‌برد. از طرفی دیگر حین انجام بازرسی تعداد زیادی میز با جداکننده‌های خاصی که حریم شخصی افراد در آن رعایت می‌شود وجود دارد که مسافران می‌توانند از آن‌ها برای قرار دادن وسایل شخصی خود جهت بازرسی استفاده کنند.

در فرودگاه شیفل آمستردام نیز روال مشابهی وجود دارد، ضمن آنکه در این فرودگاه از یک سامانه جدید بازرسی خودکار استفاده می‌شود که تنها عکس‌های طبق‌هایی از وسایل را نشان می‌دهد که ابتدا خود مورد مشکوکی را در آن شناسایی کرده باشد. بدین‌ترتیب مسئول بازرسی می‌تواند تمرکز بر روی مواردی داشته باشد که نیاز به توجه بیشتری دارند. در صورتی که مورد مشکوک توسط مسئول بازرسی نیز تایید شد طبق وسایل مشکوک از صف بقیه جدا شده تا بازرسی‌های دقیقتر توسط یک دستگاه دیگر اشعه ایکس بر روی آن صورت بگیرد. از آنجا که دستگاه دوم از صف اصلی مسافران جداست، وقفه‌ای در بازرسی از صف اصلی ایجاد نمی‌شود.

“ام‌آر‌آی” توشه‌ی مسافران

در فرودگاه شیفل علاوه بر طراحی روال‌های امنیتی جدید سعی می‌شود تا محیطی آرام و زیبا با استفاده از گیاهان تزئینی، طراحی سقف چوبی به همراه نور طبیعی در محل بازرسی ایجاد شود همچنین مسئولین امنیتی آموزش‌هایی برای شیوه تعامل صمیمی‌تر با مسافران می‌بینند. اما همچنان فناوری اسکنرها بیشترین کمک را برای آسایش مسافرین می‌کنند. به گفته مسئولین انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی، اسکنرهایی که می‌توانند رایانه‌های همراه و مایعات را مورد بازرسی قرار دهند کمک می‌کنند تا دیگر نیازی به خروج این موارد از توشه مسافرین نباشد.

اسکنرهایی که می‌توانند لپ‌تاپ و مایعات را بررسی کنند، باعث می‌شوند که نیاز به خروج آن‌ها از توشه‌ی مسافر نباشد

دانشمندان هم اظهار می‌کنند که در حال توسعه فناوری‌های جدید برای بازرسی راحت‌تر هستند. متخصصین آزمایگاه ملی لس آلاموس در نیو مکزیکو فناوری جدیدی را به نام (MAGRAY) معرفی کرده‌اند که ترکیبی از امواج اشعه ایکس و روش تشدید مغناطیسی هسته‌ای در دستگاه‌های اسکن “ام آر آی” را برای بازرسی مایعات به کار می‌گیرد. البته این پروژه به دلیل اتمام بودجه فعلا متوقف شده است.

یک شرکت آمریکایی هم در این میان از یک دستگاه اسکن سه بعدی برای بازرسی کیف‌های دستی استفاده می‌کند که بر اساس پرتونگاری محاسباتی پزشکی، عمل کرده و تصاویری از مقاطع مختلف کیف را در اختیار می‌گذارد. این فناوری که از دنیای پزشکی گرته برداری شده است هم‌اکنون در فرودگاه‌های لندن و شیفل در حال آزمایش است.

فارغ از بخش بازرسی توشه، کنترل گذرنامه نیز یکی دیگر از بخش‌های دردناک فرودگاه‌هاست که طی چند سال اخیر با استفاده از گیتهای رایانه‌ای و دستگاه‌های پردازنده اطلاعات مسافرین  تا حد زیادی به صورت دیجیتالی و خودکار درآمده است.

جمع‌آوری هوشمند اطلاعات

گاس معتقد است توسعه دانش بیومتریک به افزایش امنیت کمک‌های شایانی کرده است. وی می‌گوید: «اگر کسی بتواند یک گذرنامه جعلی با هویت فرد دیگری به دست آورد ممکن است بتواند از بازرسی چشمی معمول عبور کند اما یک اسکن عنبیه او را به دام خواهد انداخت.»

فناوری اسکن عنبیه می‌تواند کسانی که با گذرنامه‌ی جعلی قصد عبور دارند را به دام بیندازد

گذرنامه‌های الکترونیکی همچنین به میزان زیادی سرعت حرکت مسافرین در صف‌ها را افزایش داده‌اند. به کمک فناوری پردازش تصویر برخی فرودگاه‌ها توانسته است حداکثر زمان معطلی در صف‌های بازرسی پاسپورت را به زیر ۵ دقیقه برساند.  البته حسین انتقاد می‌کند که این ابداعات تا کنون در مسیر توسعه فناوری‌های نظارتی بوده است که شفافیت چندانی در عملکرد ندارند و به خوشایندتر شدن تجربه سفر کمکی نمی‌کنند. وی می‌گوید: «ما نمی‌دانیم چه فرآیندی در پس این دستگاه‌ها در جریان است که نهایتا تعیین می‌کند فرد باید متوقف شود یا خیر.» وی ادامه می‌دهد: «فناوری امروز می‌تواند حتی قبل از آنکه مسافر منزلش را ترک کند، او را مورد نظارت قرار دهد. در واقع فرآیند بازرسی امنیتی از همان زمان خرید بلیت آغاز می‌شود که این امر ضمن بالا بردن راندمان، تجربه‌ی بهتری از سفر را نیز برای مسافر فراهم می‌آورد.» با وجود تمام امکاناتی که در اختیار است اولویت با مسئله هزینه و درآمد است و این است که تعیین می‌کند از کدام فناوری‌ها برای افزایش امنیت یا راحتی بیشتر مسافر بهره بگیریم.