بیش از ۲۰ سال پیش، نهادی به نام اورژانس اجتماعی تأسیس شد که اکنون با صدها مرکز در ۳۱ استان کشور، سالانه به ده‌ها هزار هموطن خردسال تا بزرگسال که در معرض آسیب‌های روحی و روانی و جسمی قرار دارند و نیازمند کمک‌های فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و روانشناسی هستند، یاری می‌رساند. اعتیاد، کم‌سوادی و ناآگاهی ریشهٔ بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی در ایران هستند و این نهاد مهم، تلاش دارد تا آسیب‌های اجتماعی ایران عصر جدید را کاهش دهد. همه می‌توانند از کمک‌های این نهاد برخوردار شوند. در این مقاله شما را با آنچه باید درمورد کارکردها، مأموریت‌ها، وظایف، رفتار سازمانی، شیوهٔ تماس با مرکز و استفاده از خدمات اورژانس اجتماعی بدانید، آشنا می‌کنیم.
طبق اظهارات مسئولان اورژانس اجتماعی کشور، امیدواریم که فرهنگ تماس با ۱۲۳ به‌جای تماس با ۱۱۰، در حوزهٔ فوریت‌های اجتماعی و منازعات روزمرهٔ مردم، تقویت شود تا بار تماس‌های غیرپلیسی، غیرامنیتی و موضوعات غیرکیفری از دوش ناجا و قوهٔ قضاییه، برداشته شود. با ما همراه باشید .
خشونت در ایران به روایت آمار
در سال ۹۶، بیش از ۴۶۰۰۰ نفر در ۳۱ استان کشور از خدمات اورژانس اجتماعی بهره‌مند شدند که در این میان خشونت‌های خانگی، ۷ درصد از کل پذیرش‌های اورژانس اجتماعی را به خود اختصاص داد. در شش ماه نخست سال ۹۶، ۱۶۰۰۰ کودک آزاری به اورژانس اجتماعی گزارش شد. در پنج ماه نخست سال ۹۷، بیش از ۱۲۰۰۰۰ تماس تلفنی با سامانهٔ ۱۲۳ برقرار شد و ۲۶۳۰۰ نفر نیز در مراکز مداخلهٔ بحران، پذیرش شدند. در شش ماه نخست ۹۷، بیش از ۲۳۰۰۰۰ نفر از سوی پایگاه‌های خدمات اجتماعی، شناسایی و برای آنها پرونده تشکیل شد.
طبق آمارهای پزشکی قانونی در سال ۹۶، تهران، خراسان رضوی و اصفهان، در صدر گزارش‌های همسرآزاری قرار داشتند. همسرآزاری تنها به‌معنای تجاوز مرد به حقوق زن نیست؛ بلکه تجاوز زن به حقوق مرد هم، مصداق همسرآزاری است. طبق اعلام معاون سازمان بهزیستی کشور در ۲۵ مهر ۹۷، ۳۰ درصد از تماس‌های دریافتی اورژانس اجتماعی، گزارش خشونت خانگی بود که ۵۲ درصد آن را دختران خشونت‌دیده و مابقی را پسران تشکیل می‌دادند.
در سال ۹۴، بیش از شش‌هزار کودک کار و خیابانی در سازمان بهزیستی کشور پذیرش شدند که این تعداد در سال ۹۵ و ۹۶، به‌تریب به ۹۰۰۰ و ۱۰۳۰۰ نفر رسید. تعداد کودکان کار و خیابانی سالانه رو به افزایش است و این موضوع با مشاهدهٔ کودکان گرسنه و بی‌لباسی که سر چهارراه‌ها مشغول گدایی هستند یا کودکانی که در مترو، برای فروش فال حافظ یا آدامس به مردک التماس می‌کنند، قابل‌لمس است.
همچنین در بسیاری از استان‌های کشور، اختلافات خانوادگی، بیشترین مشکل ارجاع‌شده به اورژانس اجتماعی است. در‌حال‌حاضر، ۲۱ خانهٔ امن در کشور فعال است و قرار بر این بود که در سال ۹۷، همهٔ ۳۱ استان کشور دارای خانه امن شوند.
داستان تأسیس اورژانس اجتماعی
۲۱ سال پیش در چنین روزی، مقدمات تأسیس اورژانس اجتماعی فراهم شد. اردیبهشت سال ۷۸، زمانی خوش یمن برای تأسیس این نهاد اجتماعی با خدمات وسیع به مردم ایران بود.
سید حسن موسوی چلک، بنیان‌گذار اورژانس اجتماعی است. او علت تأسیس این نهاد اجتماعی و خدماتی را علاقه‌ٔ همیشگی خود به تأسیس اورژانسی در حوزهٔ مقولات اجتماعی و فرهنگی می‌داند. طبق گفته‌های مؤسس این نهاد، هدف اورژانس اجتماعی، کاهش فاصلهٔ خانه و کلانتری و رسیدگی تخصصی به بزه‌کاری‌های خانوادگی و اجتماعی، به‌جای کلانتری است.
در سال ۹۲، آیین‌نامهٔ اورژانس اجتماعی در دولت تصویب و در برنامهٔ پنج‌سالهٔ ششم توسعهٔ کشور نیز گنجانده شد. مؤسس اورژانس اجتماعی ایران معتقد است که کارایی و کارکرد اورژانس اجتماعی در ایران، در دنیا بی‌سابقه است. او امیدوار است که فرهنگ تماس با ۱۲۳ به‌جای تماس‌های مکرر با ۱۱۰، در کشور جا بیفتد.
اورژانس اجتماعی در ایران، تلفیقی از چند مأموریت است؛ برنامهٔ مداخله در بحران خانوادگی (مرکز اورژانس اجتماعی)، خط تلفن اورژانس اجتماعی (۱۲۳)، تیم سیار اورژانس اجتماعی (خدمات سیار ون‌های بنفش) و پایگاه اورژانس اجتماعی (پایگاه ارائهٔ خدمات اجتماعی). همان‌طور که احتمالا تاکنون متوجه شدید، هدف این برنامه، توانمندسازی اجتماع‌محور است.
اورژانس اجتماعی برای ارائهٔ خدمات خود، ۳ وظیفهٔ مهم و اصلی را در دستور کار قرار داده است که با گذشت ۲۱ سال از تأسیس آن، همچنان خود را به این اصول سه‌گانه وفادار می‌داند:
- رویکرد تخصصی بودن؛
- رویکرد به‌موقع بودن؛
- رویکرد در دسترس بودن.
اورژانس که تخصصی نباشد، به‌خوبی در دسترس نباشد و به‌موقع در محل حادثه حاضر نشود، مصداق اورژانس نیست. اورژانس، باید حرفهای باشد و برای همهٔ هموطنان، در دسترس بوده و تماس با آن، رایگان و آسان باشد. شاید به همین خاطر است که شمارهٔ ۱۲۳ که راحت‌ترین وضعیت برای شماره‌گیری است، برای آن در نظر گرفته شده است.
هدف اصلی اورژانس اجتماعی در ایران این است که ارائهٔ خدمات به مددجویان اجتماعی و فرهنگی، لنگ دیوان‌سالاری، کاغذبازی، تجمع خدمات، تنوع سازمان‌ها و مأموریت‌ها نشود و همچون فوریت‌های پلیسی ۱۱۰، به‌عنوان نهادی که در بالاترین سطح دسترسی همهٔ اقشار جامعه قرار دارد، در صحنه حاضر شود و نقش‌آفرینی کند. اینکه شما بتوانید برای دریافت امداد، در اسرع وقت به نهادهای پلیسی و اجتماعی دسترسی داشته باشید، شاخصی مهم برای توسعهٔ شهری و فرهنگ عمومی است.
یکی از مهم‌ترین اهداف اورژانس اجتماعی، کاهش مداخلات انتظامی و قضایی در حوزهٔ اجتماعی، فرهنگی و نزاع خانوادگی است؛ موضوعی که در مباحث پیشگیری از جرم و قضازدایی، موردبحث و تبادل نظر کارشناسان قرار گرفته است و نتیجهٔ آن، کاهش پرونده‌های ورودی به دادگستری و کلانتری و . . . است. این مجموعه، کارکرد دیگری هم دارد که آن، شناسایی و تشخیص آسیب‌های اجتماعی به‌صورت منطقه‌ای، محلی و ملی است.
چه کسانی مشمول خدمات اورژانس اجتماعی می‌شوند؟
این سؤال مهمی است. افرادی مشمول خدمات به‌موقع، حرفهای و در دسترس اورژانس اجتماعی می‌شوند که در محورهای زیر قرار داشته باشند:
- زوجین متقاضی طلاق؛
- شهروندانی که دارای اختلاف خانوادگی حاد هستند؛
- زنان و دختران آسیب‌دیده در خیابان‌ها و خانواده؛
- کودکان کار و کودکان خیایابی؛
- همسران و کودکان آزاردیده؛
- افرادی که به آنها تجاوز جنسی شده است؛
- افرادی که تحت آزار و اذیت روحی و روانی قرار گرفته‌اند؛
- افرادی که نیازمند خدمات مشاورهٔ روانشناسی، مددکاری و فرهنگی هستند؛
- همهٔ افرادی که به‌دلیل اختلالات جنسی، مورد آسیب روحی و روانی قرار گرفته‌اند؛
- خشونت خانوادگی، همسرآزاری و کودک‌آزاری، در صدر حمایت‌های اورژانس اجتماعی است؛
- افرادی که قصد خودکشی دارند؛
- معلولانی که تحت آزار روحی و جسمی قرار دارند؛
- بانوانی که تحت آزار و اذیت روحی همسر و دیگران قرار دارند؛
- کودکانی که شاهد زد و خورد والدین هستند؛
- دختران فراری و افرادی که با بحران‌های جنسی و جسمی مواجه هستند؛
- افرادی که قادر نیستند درطول شبانه‌روز در منزل بمانند.
مشکلات اورژانس اجتماعی
عزیزانی که در اورژانس اجتماعی فعال هستند و بخشی از بار صنعت سلامت کشور را به دوش می‌کشند، ضابط اجتماعی، قضایی و پلیسی نیستند و بارها موردهجوم افرادی قرار می‌گیرند که توسط فرد آسیب‌دیده، گزارش شده‌اند. اورژانس اجتماعی طبق قانون، حق برخورد فیزیکی ندارد.
طبق قانون، کودک آزاری جرم عمومی است و برای رسیدگی توسط مرجع قضایی، نیازی به شاکی خصوصی ندارد.. همهٔ شهروندان ایرانی زیر هجده سال، مشمول این قانون هستند. پس هر جا که صدای گریه و داد و فریاد کودک، خانم یا آقایی در هر سنی بلند شد، خوب است با اورژانس اجتماعی تماس بگیریم و با اعلام شرایط مکانی و زمانی، درخواست کمک کنیم.
این نهاد، تابوشکنِ اعلام خشونت‌های خانگی است و گزارشات زیادی دربارهٔ حملهٔ متهمان به کارشناسان اورژانس اجتماعی ابلاغ شده است. شاید ارتقاء قانون در این زمینه، بتواند این نهاد را از آسیب‌های این‌چنینی، مصون بدارد. بااین‌حال، از معضل منابع و نیروی انسانی رنج می‌برد.
یکی از مشکلات این مجموعه، عدم فعالیت گسترده در شبکه‌های اجتماعی و اطلاع‌رسانی خدمات‌شان در جامعهٔ اطلاعاتی ایران است. امیدواریم سامانهٔ اورژانس اجتماعی کشور همچون رویکرد سامانهٔ شکایات سازمان بازرسی کل کشور، دسترسی‌های بهتری برای اعلام فوریت‌های اجتماعی و گزارشات اینترنتی مردم با شمارهٔ پیگیری، فراهم کند. سالانه نزدیک به نیم‌میلیون تماس با ۱۲۳ برقرار می‌شود که برای کاهش آن، باید فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی عمومی در دستور کار رسانه‌ها و رسانهٔ ملی و مردم قرار گیرد.
خوانندگان گرامی، درصورتی که تجربه‌‌ٔ استفاده از خدمات اورژانس اجتماعی را دارید، آن را در بخش نظرات در اختیار ما قرار دهید.
