فساد مالی جدا از آنکه یک امر غیراخلاقی است به علت آنکه سبب بروز بسیاری از مشکلات و دشواری‌ها در تحول و توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی می‌شود به کانون توجه متخصصان علوم اقتصادی و سیاسی و مردم تبدیل شده است.
فساد مالی و اقتصادی پدیده‌ای بزرگ، تاریخی و اثرگذار در طول جامعه بشری بوده است که امروزه به یک معضل جهانی تبدیل شده و در عین حال یکی از موانع بزرگی است که بر سر راه پیشرفت کشورهای در حال توسعه‌ای نظیر ایران قرار گرفته است. این نوشته را بخوانید تا با انواع فساد اقتصادی آشنا شوید.
فساد از ریشه فسد و به معنای جلوگیری از انجام اعمال درست و سالم است و در زبان انگلیسی با واژه Corruption و ریشه لاتینی Rumpere بیان می‌شود که به معنای شکستن و نقض کردن است و چیزی که شکسته یا نقض می‌شود می‌تواند یک شیوه‌ی رفتار اخلاقی، اجتماعی، قوانین و مقررات، یا قواعد اداری باشد. به این معنا فساد هر پدیده‌ای است که مجموعه‌ای را از اهداف و کارکردهای خود بازدارد.
عده‌ای معتقدند فساد مالی سوءِاستفاده از قدرت برای برداشت شخصی است که مسائلی نظیر رشوه و کلاهبرداری و اخاذی و … را شامل می‌شود؛ و مفسد اقتصادی کسی است که با سوءِاستفاده از قدرت یا جایگاه و مقامی که دارد به منافع شخصی خود می‌اندیشد و در پی هرچه غنی‌تر کردن خود و خانواده‌اش است.
فساد مالی می‌تواند فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و اقتصادی را از شکل مولد آن به‌سوی رانت‌ها و فعالیت‌های زیرزمینی سوق بدهد و همچنین موجب به وجود آمدن سازمان‌های وحشتناکی مانند مافیا شود. فساد گسترده و فراگیر یکی از نشانه‌های ضعف حاکمیت است و عملکرد ضعیف حاکمیت می‌تواند روند رشد و توسعه‌ی اقتصادی را رو به تحلیل ببرد.
فساد، رشد اقتصادی را کند می‌کند؛ زیرا انگیزه‌ی سرمایه‌گذاری را برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کاهش می‌دهد. فساد استعدادهای درخشان را از روی آوردن به کارهای تولیدی بازمی‌دارد و به‌سوی فعالیت‌های بی‌حاصل اما پرسود و نان و آبدار می‌کشاند.
انواع فساد اقتصادی
۱. رشوه
رشوه جوهره‌ی اصلی فساد مالی و از رایج‌ترین فسادها در کسب‌وکار است که در اصطلاح به آن پولِ شیرینی، حق‌السکوت، انعام، حق‌العمل و … نیز می‌گویند. رشوه می‌تواند بین دو نفر یا بین یک شخص و یک سازمان ردوبدل شود.
واژه رشوه از ریشه‌ی «رشو» و به معنی چیزی است که برای ضایع کردن حقی یا انجام کاری برخلاف وظیفه یا صادر کردن حکمی برخلاف حق و عدالت به کسی داده می‌شود. به بیان دیگر رشوه، مالی است که به کسی می‌دهند تا باطل را احقاق یا حق را ابطال نماید. رشوه دادن را «رشاء» و رشوه گرفتن را «ارتشاء» می‌نامند. رشوه‌دهنده را «راشی» و رشوه‌گیرنده را «مرتشی» گویند. رشوه دادن و رشوه گرفتن موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم نسبت به نظام اجرایی و اداری و از بین رفتن رقابت سالم و فاسدشدن مأموران دولتی می‌شود؛ زیرا مأموران به این وسیله عادت می‌کنند که وظایف خود را تا زمانی که وجه یا پاداشی از ارباب‌رجوع دریافت نکرده‌اند انجام ندهند.
۲. اختلاس
یکی از مصادیق جرم خیانت در امانت جرم اختلاس است که آثار بسیار بدی در سلامت نظام اداری دارد و در کنار جرایمی نظیر کلاهبرداری، تحصیل مال از طریق نامشروع، ارتشاء، تبانی در معاملات دولتی، اخذ پورسانت و … در زمره‌ی جرایمی قرار می‌گیرد که مسئولان و کارکنان دستگاه‌های دولتی به‌موجب قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد مصوب ۱۳۹۰ موظف به گزارش کردن آن هستند.
اختلاس در لغت به معنی ربودن و جدا کردن است. مرتکب جرم اختلاس حتما باید از کارکنان دولت باشد و این جرم تنها نسبت به اموال متعلق به دولت یا اموالی که از طرف اشخاص نزد دولت به امانت گذاشته شده و به‌حسب شغل یا مأموریتِ مأمور نزد اوست، محقق می‌شود. بنابراین اختلاس همواره به‌عنوان تهدیدی جدی علیه دولت و ملت قلمداد می‌شود.
در تعریف قانونی مختلس آمده است: هر یک از کارمندان ادارات و سازمان‌ها و یا شوراها و یا شهرداری‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمکِ مستمرِ دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه‌ی قضایی و به‌طورکلی قوای سه‌گانه و همچنین نیروهای مسلح و مأمورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیررسمی، وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان‌ها و مؤسسات یادشده و یا اشخاص را که برحسب وظیفه به آنها سپرده شده است به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید، مختلس محسوب می‌شوند.
۳. رانت
رانت به ثروت بادآورده و به هر پرداختی‌ای گفته می‌شود که بیشتر از ارزش واقعی محصول یا خدمت باشد. به بیان ساده‌تر رانت درآمدی است که بی‌تلاش به دست می‌آید. رانت‌خوارها با استفاده از نفوذ سیاسی و اقتصادی‌شان یا از طریق کسانی که صاحب این نفوذ هستند به‌صورت غیرقانونی به منابع مالی دست پیدا می‌کنند و به کسب ثروت می‌پردازند.
رانت‌خواری پدیده‌ای است که آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی برای کشورها به وجود می‌آورد. رانت‌خواران افرادی هستند که بدون آنکه کار مفیدی برای اقتصاد کشور انجام بدهند و حتی گاها با انجام کارهایی که برای اقتصاد کشور مضر است در ازای پرداخت رشوه یا هر کار خلاف قانونی به امتیازهایی مانند تخصیص ارز ارزان قیمت، قاچاق کالا، و هرگونه امتیازات دولتی خارج از برگزاری مناقصه و … دست می‌یابند. این عمل باعث نهادینه شدن فساد مالی و اقتصادی می‌شود.
۴. کلاهبرداری و تقلب
کلاهبرداری نوع دیگری از فساد اقتصادی است. کلاهبرداری عبارت است از بردن مال دیگری با توسل به تقلب و وسایل متقلبانه، به‌نحوی که کلاهبردار طوری عمل و صحنه‌سازی می‌کند که صاحب مال در اثر فریبی که می‌خورد مال خود را با رضایت و با اراده و حتی گاهی با التماس و به امید کسب منفعت بیشتر در اختیار کلاهبردار قرار می‌دهد. ازاین‌رو گفته می‌شود کلاهبرداران معمولا هوش و ذکاوت بالایی دارند و چه بسا صاحب مناصب اجتماعی یا اقتصادی مهمی هستند.
کلاهبرداران از هوش، تحصیلات عالی و مقام و موقعیت اجتماعی و اقتصادی خود به‌عنوان ابزار کارشان استفاده می‌کنند؛ ازاین‌رو جرم کلاهبرداری را ازجمله جرایم یقه سفیدها می‌دانند، یعنی این جرم بیش از آنکه توسط قشر فقیر انجام شود توسط ثروتمندان انجام می‌شود.
