جنگ جهانی دوم، با حمله‌ی آلمان به لهستان در اول سپتامبر ۱۹۳۹ (دهم شهریور ۱۳۱۸) شروع شد. دولت‌های فرانسه و انگلیس که با لهستان دارای قرارداد نظامی بودند، به نفع لهستان وارد پیکار شدند و علیه دولت آلمان اعلان جنگ کردند. می‌توان اين اتفاق را نقطه‌ی عطفی در تشكيل سازمان ملل و به‌دنبال آن شورای امنيت دانست. پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی مهم‌ترین وظیفه شورای امنیت سازمان ملل متحد است كه در ادامه مختصرا به تاريخچه‌ی تشكيل سازمان ملل متحد، اعضای شورای امنيت و وظایف آنها می‌پردازيم.
در ابتدای جنگ جهانی دوم، پیروزی در همه‌ی جبهه‌ها با آلمان و متحدینش بود. نمایندگان دولت‌هایی که به انگلستان پناهنده شده بودند، در قصر «سنت جیمز» در لندن با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند که ساختار جامعه‌ی ملل از هم فروپاشيده است و در پی برقراری صلح و امنيت دوباره هستند.
سه ماه پس از بیانیه‌ی لندن، روزولت رئیس جمهور آمریکا و چرچیل نخست وزیر انگلستان، روی یک ناو جنگی در اقیانوس اطلس، پیمان آتلانتیک را که شامل ۸ ماده است، امضا کردند.
در آذر ۱۳۲۰، کنفرانسی با حضور رئیس جمهور آمریکا، نخست وزیر انگلیس و سفیرکبیر شوروی، در واشنگتن برگزار شد. یکی از اقدامات اساسی این کنفرانس تنظیم اعلامیه‌ی ملل متحد بود که در سال ۱۳۲۰ به امضای ۲۶ دولت که به آلمان اعلان جنگ داده بودند، رسید.
در پاییز همان سال نمایندگان چین، شوروی، انگلیس و آمریکا در مسکو جلسه‌ای تشکیل دادند و اعلامیه‌ی مسکو را تهیه و امضا کردند. سپس در تهران نیز کنفرانسی سه روزه با شرکت چرچیل، روزولت، استالین از ۶ تا آذر ۹به‌صورت محرمانه در سفارت شوروی برگزار شد.
در سال ۱۳۲۳، استالین ، چرچیل و روزولت، در کرانه جنوبیِ شبه‌جزیره‌ی کریمه با یکدیگر ملاقات کردند و از کلیه‌ی کشورها برای تشکیل کنفرانس سانفرانسیسکو دعوت به عمل آوردند. بدین ترتیب، سازمان ملل متحد ۵۱ عضو اصلی پیدا کرد. سرانجام در دوم آبان ۱۳۲۴ ( ۲۴ اکتبر۱۹۴۵)، پیمان مورد بحث به تصویب تعداد دیگری از کشورها رسید و وجود سازمان ملل تحقق یافت. این روز در سراسر جهان روز ملل متحد نامیده شد.
ارکان سازمان ملل متحد
۶ رکن اصلی سازمان ملل متحد عبارت‌اند از :
- مجمع عمومی؛
- شورای امنیت؛
- دبیرخانه؛
- دیوان بین المللی دادگستری؛
- شورای اقتصادی و اجتماعی؛
- شورای قیمومیت.
شورای امنیت سازمان ملل قدرتمندترین ارگان این سازمان است که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و جلوگیری مستقیم از جنگ را برعهده دارد
شورای امنیت سازمان ملل ۱۵ عضو دارد که پنج عضو آن دائم و متشکل از دولت‌های پیروز در جنگ جهانی دوم یعنی انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین است. اعضای دائم شورای امنیت دارای حق وتو هستند، یعنی می‌توانند با دادن رأی منفی از صدور قطعنامه در این شورا جلوگیری کنند.
این پنج عضو ازجمله کشورهایی هستند که به سلاح اتمی نیز دسترسی دارند. ده عضو غیردائم این شورا نیز هر سال توسط مجمع عمومی سازمان ملل برای دوره‌ای دو ساله انتخاب می‌شوند و آنها نیز دارای حق رأی هستند. اما نمی‌توانند قطعنامه‌ای را «وتو» کنند. براساس سهمیه‌بندی مناطق، از قاره‌ی آفریقا سه عضو و از آمریکای لاتین، آسیا و اروپای شرقی، هر کدام دو عضو انتخاب می‌شوند و یک عضو هم به بیست کشور عربی اختصاص یافته است. عضویت مجدد اعضا پس از این دو سال امکان‌پذیر نیست.
لازم‌به‌ذکر است که نمایندگان کشورهای عضو سازمان ملل که عضو شورای امنیت نیستند، می‌توانند در جلسات و گفت‌وگوهای این شورا نیز شرکت و نظرات خود را مطرح کنند. بااین‌حال در جلسه‌ی ماه مارس این شورا که پرونده‌ی هسته‌ای ایران در دستور کار جلسه قرار داشت؛ آمریکا که ریاست این ماه را برعهده داشت از حضور نماینده‌ی ایران در جلسه‌ی شورای امنیت جلوگیری کرد.
رئیس شورای امنیت به‌صورت دوره‌ای و به‌مدت یک ماه انتخاب می‌شود. براساس منشور سازمان ملل، همه‌ی اعضای این سازمان تصمیمات شورای امنیت را می‌پذیرند و اجرای آن را تقبل می‌کنند. این شورا تنها رکن سازمان ملل است که قدرت تصمیم گیری الزام‌آور را در قبال کشورها دارد.
شورای امنیت در مقام پاسدار صلح، ابتدا باید مطمئن شود که صلح مورد تهدید قرار گرفته است، موازین آن نقض شده است یا عمل تجاوزکارانه‌ای از سوی کشوری انجام شده است. در صورت احراز این شرایط، براساس فصل هفتم منشور سازمان ملل، شورای امنیت می‌تواند چاره‌اندیشی کند، تدابیر موقت بیندیشد یا دست به اقدامات قهرآمیز بزند. اقدامات موقت برای جلوگیری از وخامت اوضاع و اقدامات قهرآمیز برای حفظ صلح جهانی انجام می‌گیرند.
روند اقدام شورا درمورد تهدید صلح به این ترتیب است که ابتدا به طرفین توصیه می‌کند تا از طرق دیپلماتیک و صلح‌آمیز به توافق دست یابند. سپس شورا به میانجی گری و تحقیق درمورد مسئله می‌پردازد و در صورت بروز جنگ، با روش‌هایی ازجمله اعمال تحریم یا قوه‌ی قهریه برای پایان دادن به درگیری وارد عمل می‌شود.
وظایف شورای امنیت سازمان ملل متحد
ماده‌ی ۲۴ منشور سازمان ملل متحد به وظايف این شورا که به قرار زیر است، می‌پردازد:
به منظور تأمین اقدام سریع و مؤثر از طرف ملل متحد، اعضای آن مسئولیت اولیه‌ی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به شورای امنیت واگذار می‌نمایند و موافقت می‌کنند که شورای امنیت در اجرای وظایفی که به‌موجب این مسئولیت برعهده دارد، از طرف آنها اقدام نماید.
شورای امنیت در اجرای این وظایف برطبق مقاصد و اصول ملل متحد عمل می‌کند. اختیارات مخصوصی که برای انجام وظایف مذکور به شورای امنیت واگذار گردیده‌اند در فصول ۶، ۷، ۸ و ۱۲ بیان شده است.
شورای امنیت گزارش‌هایی سالانه و در صورت اقتضا گزارش‌های مخصوصی را برای بررسی به مجمع عمومی تقدیم می‌دارد.
درحال‌حاضر پیشنهادهایی برای انجام تغییراتی در ساختار شورای امنیت مطرح شده است؛ برای مثال گروهی از کشورها خواستار افزایش اعضای شورای امنیت تا میزان ۱۹ الی ۲۵ عضو شده‌اند یا گروهی خواستار اعطای عضویت دائم به نمایندگان دوره‌ای گروه‌های جغرافیایی سازمان ملل شده‌اند.
اکثر کشورها نیز خواستار افزایش اعضای دائم، بدون داشتن حق وتو شده‌اند. کارشناسان می‌گویند که در صورت تغییر در ترکیب اعضای دائم، طبعا سلسله‌ای از آثار مثبت و منفی بر جای خواهد ماند؛ ازجمله اینکه با افزایش تعداد اعضای شورا، این رکن از حالت بسته و انحصاری خارج می‌شود و دیدگاه‌ها و عوامل جدیدی در تصمیم‌گیری آشکار خواهند شد. بزرگ‌تر شدن شورا اهمیت آن را بیشتر خواهد کرد و متقابلا از ارزش مجمع عمومی که ارگانی فراگیر و دموکراتیک و مورد حمایت کشورهای جهان سوم است، کاسته می‌شود. از طرف دیگر، افزایش تعداد اعضا از کارایی شورا می‌کاهد و اتخاذ تصمیم، به‌راحتی سال‌های گذشته نخواهد بود.
منابع: كتاب «حقوق بين الملل عمومی» تألیف دكتر ضيايی بيگدلی، و منشور سازمان ملل متحد.
