سامانه اونجر یکی دیگر از جنگ افزارهای در نظر گرفته شده از سوی آمریکا برای اوکراین است. از این رو در ادامه آن را به طور کامل معرفی می‌کنیم.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم، تمرکز اصلی کشورهای پشتیبان اوکراین در این روزها بر ارسال سامانه‌های پدافند هوایی است. چرا که ارتش روسیه در حال عقب نشینی بوده و دیگر خبری از پیشروی نیست. از طرف دیگر در غیاب نیروی هوایی برای بمباران دقیق، این کشور تنها به استفاده از موشک‌های کروز و پهپادهای انتحاری جهت حمله به زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین نظیر نیروگاه‌های برق و همچنین منازل مسکونی روی آورده است. با توجه به تغییر رویه مسکو در جنگ، غرب نیز به این نتیجه رسید که بایستی پدافند هوایی اوکراین را تقویت کند. در مدت اخیر تمامی سامانه‌های پدافندی تحویل شده به اوکراین را بررسی کردیم و حال نوبت اونجر است.
سامانه AN/TWQ-1 Avenger در نیمه نخست دهه 1980 توسط کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی بوئینگ (Boeing) با سرمایه گذاری خصوصی طی بازه‌ای 10 ماهه بر اساس موشک FIM-92 استینگر (Stinger) توسعه و سپس برای ارزیابی تحویل ارتش این کشور شد. در این آزمایش‌ها که در 3 مرحله انجام شد، سامانه عملکرد بسیار موفقی از خود نشان داد و حتی هنگام حرکت و در شرایط بارانی نیز اهداف تمرینی را مورد اصابت قرار داد. شلیک موشک نیز توسط افرادی صورت گرفت که پیش از این هیچ تجربه از کار با موشک استینگر را نداشتند. ناگفته نماند این موشک نیز ساخت کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی ریتیان (Raytheon) است.
اونجر یک سامانه پدافند هوایی موشکی از کلاس کوتاه برد است و از سال 1989 وارد به عنوان جایگزین دو سامانه پدافندی کوتاه برد M167 VADS و M163 VADS که از یک توپ گتلینگ 6 لول 20 میلی‌متری M61 ولکان (Vulcan) برای درگیری با اهداف استفاده می‌کردند، وارد خدمت شد. اونجر کاملا خودکشش بوده و روی خودروی نظامی 4 چرخ متحرک هاموی (Humvee) سوار است. وزن کلی این سامانه 3.9 تن است که انتقال هوایی آن را بسیار آسان کرده و حتی هلیکوپترهای چندمنظور و ترابری متوسط مثل UH-60 بلک هاوک (Black Hawk) نیز می‌توانند منتقلش کنند. سامانه 2 خدمه (راننده و افسر آتش) دارد و به سیستم‌های مخابراتی مجهز است.
هاموی از یک موتور دیزل V8 با توان 135 اسب بخار نیرو می‌گیرد که انتقال قدرت آن توسط جعبه دنده خودکار صورت گرفته و خودرو به کمک آن می‌تواند به سرعت بیش از 110 کیلومتر بر ساعت دست یابد. همچنین توان تحرک بسیار بالایی دارد و می‌تواند روی سطوح مختلف با چالاکی بالا حرکت کرده و به سرعت خود را به منطقه مورد نظر برساند. خودروی کشنده می‌تواند بدون آماده سازی از آب‌هایی به عمق 1 متر و با آماده سازی از معبر آبی به عمق 2 متر گذر کند. از مانع عمودی به ارتفاع 0.5 متر رد شده و از مسیر با شیب 55 درجه بالا می‌رود. با یک بار سوخت‌گیری کامل نیز مسافت 500 کیلومتر را می‌پیماید. سیستم تامین برق خودرو نیز 24 ولت است.
در بخش عقبی خودرو، برجک تسلیحاتی اونجر قرار دارد که به پایدار کننده ژیروسکوپی مجهز است و چرخش 360 درجه دارد. روی برجک سیستم جستجو و تعقیب اپتیکال مجهز به دوربین تلوزیونی با بزرگنمایی و تصویرساز فروسرخ قرار دارد تا به کمک آن بتوان اهداف را در هر ساعت از روز، حتی از بین دود، مه، ابر و غبار نیز کشف و تعقیب کرد. در کنار آن نیز یک سیستم تشخیص دوست از دشمن قرار دارد تا خودی بودن اهداف کشف شده را بررسی کند. فاصله یاب لیزری نیز مشخص می‌کند هدف در چه بردی قرار دارد تا کامپیوتر کنترل آتش برای درگیری با آن آماده شود. ناگفته نماند کار کشف، شناسایی و تعقیب اهداف می‌تواند به صورت خودکار انجام شود.
علاوه بر این سامانه می‌تواند از طریق پیوند داده بی‌سیم به واحدهای فرماندهی، کنترل و اطلاعاتی خودی وصل و اطلاعات مربوط به اهداف را از دیگر رادارها و سامانه‌های آشکارساز اپتیکال خودی دریافت کند. پس از آن که اهداف توسط اونجر یا دیگر سامانه‌های خودی کشف شدند، اطلاعاتشان روی نمایشگر کنسول درگیری برای خدمه به نمایش در آمده و برجک تسلیحاتی که به سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای GPS مجهز است، به صورت خودکار به سمتشان می‌چرخد. تمامی این مراحل با نظارت کاربر انسانی انجام شده و دستور شلیک تنها توسط وی صادر می‌شود که می‌تواند درون سامانه حضور داشته باشد یا 50 متر دورتر قرار گفته و از دور آن را کنترل کند.
جهت درگیری با اهداف، دو پرتابگر هر یک با گنجایش 4 موشک در طرفین برجک قرار دارد. موشک درون این پرتابگرها استینگر مدل FIM-92K است. نوک این موشک یک جستجوگر 2 باندی فروسرخ و فرابنفش (IR/UV) قرار دارد که روی حرارت تولید شده توسط هواگرد قفل کرده و پس از شلیک دیگر نیازی به هدایت آن نیست و به صورت مستقل به سمت هدف پرواز می‌کند؛ از این رو استینگر یک موشک شلیک کن – فراموش کن به شمار می‌رود. موشک پس از شلیک تنها به سیستم خلبان خودکار خود متکی است که کامپیوترش با کمک جستجوگر حرارتی قفل شده روی هدف، فرامین کنترلی را به سطوح کنترلی موشک منتقل کرده و به سمت آن پرواز می‌کند.
جستجوگر دماغه استینگر
این جستجوگر همه جهت است و از هر زاویه‌ای روی هدف قفل و موشک به آن نزدیک می‌شود. در طول هدفگیری، گاز مبرد جستجوگر موشک را به شدت خنک کرده تا گرمای هدف برایش متمایز و برجسته شود. موشک را می‌توان در هر ساعت از شبانه روز (حتی تاریکی مطلق) و هر شرایط جوی (و حتی شرایط نامساعد طوفانی، شرجی و یا از بین دود، غبار و مه) هدف گیری و شلیک کرد. پس از شلیک جستجوگر با کار در طیف فروسرخ به سمت هدف پرواز و با دید فرابنفش خود، بین هدف اصلی و اهداف کاذب موسوم به فلیر (شراره) که جهت گمراه کردن موشک‌های دارای هدایت فروسرخ توسط هدف اصلی رها می‌شوند، تمایز قائل شده و گمراه نمی‌شود.
این جستجوگر می‌تواند روی اهداف ارتفاع بسیار پایین نیز از جلو قفل کند؛ در این حالت موتور هواگرد که منشا اصلی گرماست در دید جستجوگر قرار نداشته و اثر گرمایی هدف کمتر است. با این حال جستجوگر آنقدر قدرت دارد که در چنین حالتی نیز روی هدف قفل کند. برد کشف جستجوگر برای اهداف در ارتفاع بالا تا ۳۰ کیلومتر و اهداف در ارتفاع پست نیز ۱۰ کیلومتر است. علاوه بر این موشک FIM-92K می‌تواند بدون قفل اولیه جستجوگر خود روی هدف نیز شلیک و اطلاعات مربوط به موقعیت هدف را به کمک پیوند داده از سامانه اونجر دریافت تا پس از شلیک به سویش رود. در این حالت موشک پس از شلیک روی هدف مورد نظر خود قفل می‌کند.
البته موتور راکتی سوخت جامد این موشک نمی‌تواند آن را تا فاصله 30 کیلومتری برساند. بیشینه برد موشک استینگر ۸ کیلومتر است و تا ارتفاع نزدیک به ۴ کیلومتر از سطح زمین بالا می‌رود. این موشک بسیار چابک بوده و توان مانور بالایی دارد که بیش از توان مانور هر هواگرد سرنشین دار است. سرعت آن نیز 750 متر بر ثانیه (2.2 تا 2.55 ماخ) است؛ بدین ترتیب می‌تواند سریع‌ترین و چالاک‌ترین اهداف هوایی نظیر جنگنده‌ها را شکار کند. موشک ابتدا با انفجار یک خرج کوچک به بیرون از لوله پرتاب شده و پس از رسیدن به فاصله امن، موتور خود را روشن می‌کند. بدین ترتیب اونجر می‌تواند از درون مخفیگاه و محیط محصور نیز اقدام به شلیک موشک کند.
وزن کلی موشک 10.1 کیلوگرم است که 3 کیلوگرمش به سرجنگی انفجاری و ترکش‌زا تعلق دارد. فیوز آن دو حالته بوده و می‌تواند به صورت مجاورتی با رسیدن به نزدیکی هدف یا به صورت برخوردی پس از اصابت مستقیم به آن فعال شود. نوع فیوز می‌تواند به صورت دستی یا خودکار توسط خود موشک تنظیم شود. در حالت پیش فرض فیوز موشک با برخورد به هدف فعال می‌شود، اما اگر موشک با توجه به برخی پارامترها نظیر ابعاد هواگرد، متوجه شود با برخورد به هدف قادر نیست به اندازه کافی خسارت وارد کند و یا نمی‌تواند به آن برخورد کند (مثلا به دلیل سرعت گرفتن ناگهانی هدف)، به صورت خودکار روی حالت مجاورتی رفته و سرجنگی را منفجر می‌کند.
در حالت مجاورتی که برای مقابله اهداف کوچک نظیر پهپادها و موشک‌های کروز مناسب است، ترکش‌ها و انفجار سرجنگی به سطح بیشتری از بخش بیرونی بدنه آسیب می‌زند. به طور کلی این سرجنگی قدرت بالایی دارد که حتی هلیکوپترها و هواپیماهای سنگین و زره پوش نظیر میل Mi-24 و سوخوی Su-25 را نیز سرنگون سازد؛ سابقه عملیاتی آن در افغانستان و همچنین اوکراین این موضوع را به خوبی اثبات می‌کند. برگ برنده دیگر استینگر در مقابله با هواگردها عملکرد غیرفعال جستجوگر آن است؛ یعنی خود هیچ امواجی نشر نداده و تنها امواج فروسرخ نشر یافته از آن‌ها را دریافت می‌کند، از این رو سیستم‌های آشکارساز هدف متوجه قفل موشک نمی‌شود.
پس از شلیک همه 8 موشک، بارگذاری کامل 2 پرتابگر سامانه اونجر کمتر از 3 دقیقه انجام می‌شود. علاوه بر موشک، یک تیربا سنگینر 12.7 میلی‌متری مدل M3P زیر پرتابگر سمت راست قرار دارد و سامانه 250 گلوله برای آن حمل می‌کند. این تیربار جهت دفاع از خود بوده و علیه اهداف زمینی و هوایی کاربرد دارد. کنترلش نیز توسط کاربر انسانی و یا به صورت خودکار توسط سامانه کنترل آتش با استفاده از سیستم جستجو و تعقیب الکترواپتیکال صورت می‌گیرد. سامانه با این تیربار می‌تواند در برد نزدیک با اهداف هوایی خصوصا پهپادها درگیر شود. تیربار دارای نواخت آتش 1200 گلوله در دقیقه است و برد موثر و بیشینه برد آن به ترتیب به 2 و 6.5 کیلومتر می‌رسد.
تیربار زیر پرتابگر سمت راست به خوبی دیده می‌شود
سامانه اونجر با استفاده از سنسورهای خود می‌تواند در تمامی ساعت از روز، همه شرایط آب هوایی و در هر نوع شرایط اقلیمی اهداف را کشف و با آن‌ها درگیر شود. هواگردهای سرنشین‌دار شامل هواپیماها خصوصا جنگنده، هلیکوپترها، هواگردهای بدون سرنشین و همچنین موشک‌های کروز از اهدافی هستند که سامانه اونجر به مقابله به آن‌ها می‌پردازد. این سامانه می‌تواند جهت برپایی چتر پدافندی کوتاه برد در یک نقطه مستقر شده یا حتی هنگام حرکت با سرعت 35 کیلومتر بر ساعت نیز اهداف را کشف و با آن‌ها درگیر شود. وزن کم آن نیز امکان انتقالش به بالای ساختمان‌های بلند جهت برخورداری از دید بهتر و گسترش دامنه درگیری را برایش فراهم می‌سازد.
یک توپ لیزری 1 کیلووات نیز برای اونجر توسعه یافت و با موفقیت روی آن آزمایش شد. در این سامانه که اونجر لیزری (Laser Avenger) نام داشت، پرتابگر راست جای خود را به توپ لیزری داده و یک توپ 25 میلی‌متری مدل M242 بوشمستر (Bushmaster) نیز وسط برجک قرار گرفت. این سامانه در دهه 2000 ساخته و در آزمایش‌های خود با موفقیت توانست اهداف را سرنگون کند. هدف از طراحی آن ساخت یک سامانه پدافندی کوتاه برد به منظور مقابله با پهپادها بود. هرچند اونجر لیزری در حد یک طرح آزمایشی باقی ماند و وارد فاز تولید انبوه و خدمتی نشد، اما تجارب آن در ساخت نسل جدید سامانه‌های پدافندی لیزری در دست توسعه به کار رفت.
شلیک استاراستریک از اونجر
اونجر مسلح به استاراستریک و استینگر
اونجر لیزیر
همچون نمونه‌هایی از اونجر ساخته شد که به جای موشک استینگر، به موشک‌های استاراستریک و میسترال در همان آرایش 4 موشک هر طرف برجک مسلح بودند. این دو طرح به ترتیب به ارتش بریتانیا و فرانسه پیشنهاد شدند که البته خریداری نداشتند. همچنین نمونه دیگری آزمایش شد که تنها یک پرتابگر 4 عددی استینگر داشت و طرف دیگر برجک به پرتابگر 2 موشکی برای حمل و شلیک موشک ضد تانک FGM-148 جاولین (Javelin) اختصاص یافت تا بدین ترتیب سامانه بتواند با اهداف هوایی و سطحی درگیر شود. هرچند آن نیز در حد طرح آزمایشی باقی ماند و وارد خدمت نشد. موشک‌های سامانه RBS 70 نیز به صورت آزمایشی روی آن سوار شدند.
سامانه اونجر با پذیرایی از تسلیحات متنوع نشان داد که انعطاف پذیری بسیار بالایی دارد. بوئینگ حتی نمونه ارتقا یافته‌ای از آن را طراحی و آزمایش کرد که یک طرف برجک به نمونه زمین پرتاب از موشک هوا به هوای AIM-9X سایدوایندر (Sidewinder) در آرایش 3 عددی مسلح است و در طرف دیگر برجک نیز 4 موشک ضد تانک AGM-114L هلفایر لانگ‌بو (Hellfire LongBow) دارد. وسط برجک نیز یک توپ لیزری 2 کیلواتی قرار دارد. این برجک تسلیحاتی روی خودروهای رزمی زرهی نظیر استرایکر و برادلی سوار شده و علاوه بر موشک‌های گفته شده، می‌تواند همان پرتابگر 4 موشکی از استینگر، میتسرال، استاراستریک و RBS 70 را نیز داشته باشد.
البته امروزه تمامی سامانه‌های اونجر موجود در خدمت از نوع عادی با موشک‌های استینگر هستند. بوئینگ 1100 سامانه AN/TWQ-1 برای نیروی زمینی، گارد ملی و سپاه تنفگداران دریایی آمریکا تولید کرد که البته امروزه تفنگداران دریایی آن را از خدمت خارج کرده و دو قوای دیگر در مجموع 800 اونجر در خدمت دارند. 700 دستگاه نیز برای بحرین، مصر، عراق، تایوان، شیلی، امارات متحده عربی و عربستان که دارندگان خارجی آن به شمار می‌روند، تولید شد. اوکراین نیز قرار است در مرحله اول 4 سامانه از موجودی ارتش آمریکا دریافت کند. احتمالا در بسته‌های تسلیحاتی بعدی تعداد سامانه‌های پدافندی AN/TWQ-1 اونجر تحویلی به اوکراین افزایش یابند.
واشنگتن همچنین موشک‌های MIM-23 را برای سامانه‌های پدافندی هاوک اهدایی از طرف اسپانیا تامین کرده است. مادرید تاکنون 4 آتشبار هاوک و یک آتشبار SPADA 2000 برای اوکراین ارسال کرده است. آمریکا نیز پیشتر 2 آتشبار سامانه NASAMS تحویل اوکراین داد. همچنین قرار است 2 آتشبار NASAMS دیگر در آینده نزدیک و 6 آتشبار در سال 2023 تحویل اوکراین شوند. آلمان یک آتشبار IRIS-T SLM از مجموع 4 آتشبار وعده داده شده را به اوکراین اهدا کرد. فرانسه نیز قرار است 12 سامانه کروتال NG تحویل اوکراین دهد که 2 مورد اهدا شد. سوئد نیز قصد ارسال سامانه‌های RBS 70 NG را دارد. بریتانیا نیز وعده تقویت پدافند اوکراین را داد.
