آگورافوبیا نوعی اختلال اضطرابی یا ترس شدید و غیرمنطقی است. افرادی که دچار این مشکل‌اند از موقعیت‌هایی مثل بودن در وسایل نقلیه عمومی، فضاهای باز و بسته، ایستادن در صف یا حضور در میان جمعیت می‌ترسند. در واقع، افراد مبتلا به آگورافوبیا از مکان‌های عمومی و شلوغ واهمه دارند؛ پس یا اصلا از خانه بیرون نمی‌روند یا کسی را با خود همراه می‌برند. منتها دقیقا چه‌چیزی باعث به‌وجود‌آمدن چنین وضعیتی میشود؟ با ما همراه باشید تا باهم ببینیم آگورافوبیا چیست.
آگورافوبیا چه علائمی دارد؟
همان‌طور که گفتیم، آگورافوبیا مانند ترسی شدید و غیرمنطقی است. این افراد در این مکان‌های خاصی احساس درماندگی می‌کنند. علت این ترس این است که آنها فکر می‌کنند هیچ راه فراری از آن مکان ندارند و کسی نمی‌تواند در آن شرایط به آنها کمک کند. معمولا در این شرایط به این افراد حمله پانیک دست می‌دهد.
تکرار حملات پانیک در موقعیت‌های ذکرشده باعث میشود آنها بیشتر از قبل از این مکان‌ها بترسند و دیگر شهامت تنهایی بیرون‌آمدن از خانه را نداشته باشند. آگورافوبیا علائم مختلفی دارد. عمده علائم این ترس شدید شامل موارد زیر است:
- ترس از تنها بیرون‌رفتن؛
- ترس از جمعیت یا ماندن در صف؛
- ترس از مکان‌هایی که فرار از آنها دشوار است؛
- ترس ازدست‌دادن کنتـرل در مکان‌هـای عمومی؛
- ترس از فضای باز (مثل پارکینگ، پل یا مرکز خرید)؛
- ترس از وسایل نقلیه عمومی (مثل اتوبوس، هواپیما یا قطار)؛
- ترس از فضای بسته (مثل سینما، آسانسور، فروشگاه‌های کوچک یا ساختمان‌ها).
این ترس در صورت قرارگرفتن در موقعیت‌های بالا تشدید میشود. در این شرایط، همراهی یک دوست تا حد زیادی استرس و اضطراب فرد را کاهش می‌دهد. این اضطراب ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های زندگی شخص تأثیر منفی بگذارد. آگورافوبیا حداقل ۶ ماه در افراد ادامه خواهد داشت و باعث افسردگی، کاهش عزت نفس، خودسرزنشگری، ناامیدی، اضطراب و بیماری‌های زیاد دیگری میشود.
آگورافوبیا چه تفاوتی با اختلال پانیک دارد؟
در واقع، آگورافوبیا پیامد اختلال پانیک است. پانیک اختلالی عصبی است که در عرض چند ثانیه به اوج خود می‌رسد و علائم جسمی شدیدی دارد. گاهی نیز افراد احساس می‌کنند حمله قلبی یا مرگ سراغ آنها آمده است. اگر فرد در مکانی خاص دچار حمله پانیک شده باشد، از حضور دوباره در آن مکان یا مکان‌های مشابه می‌ترسد. علائم پانیک شامل موارد زیر است:
- غش‌کردن؛
- ترس از مرگ؛
- میگرن شدید؛
- ناراحتی معده؛
- اسهال یا تهوع؛
- بی‌اختیاری ادرار؛
- ضربان قلب شدید؛
- ازدست‌دادن کنترل؛
- سرخ‌شدن ناگهانی؛
- عرق‌کردن یا گرمای زیاد؛
- سرگیجه یا احساس ضعف؛
- درد یا فشار در قفسه سینه؛
- تنگی نفس یا احساس خفگی؛
- احساس لرز، بی‌حسی، سوزن‌سوزن‌شدن.
علل ایجاد و عوامل تشدید‌کننده آگورافوبیا
این‌طور نیست که علت ایجاد این بیماری کاملا مشخص باشد؛ اما این فوبیا ممکن است به علت‌های مختلف از جمله ژنتیک، مزاج، استرس محیطی یا تجربه شخصی ایجاد شود. همچنین، اگر کسی سابقه حملات پانیک داشته باشد، احتمال بروز این فوبیا در او بیشتر میشود.
آگورافوبیا گاهی از کودکی شروع میشود. منتها معمولا این بیماری در دوران نوجوانی و جوانی تا قبل از ۳۵سالگی بروز می‌کند. با این حال، این مشکل گاهی در افراد مسن نیز وجود داشته است. نکته قابل‌توجه این است که زنان بیشتر از مردان درگیر آگورافوبیا می‌شوند.
در صورت وجود عوامل زیر، شدت این بیماری در افراد مختلف بیشتر میشود:
- مضطرب و عصبی بودن؛
- ترس بیش‌از‌حد از حملات پانیک؛
- عدم‌تعادل مواد شیمیایی در مغز؛
- داشتن دیگر انواع فوبیا یا اختلال پانیک؛
- سابقه این فوبیا در خویشاوندان نزدیک؛
- داشتن تجربیات تلخ در زندگی (مثل فوت والدین، تجاوز، مورد حمله قرارگرفتن و ناتوانی در دفاع از خود، مصرف مواد مخدر)؛
پیشگیری و تشخیص آگورافوبیا
هیچ راه قطعی برای پیشگیری از این مشکل وجود ندارد. اگر آگورافوبیای شما خفیف است، سعی کنید بر آن غلبه کنید. معمولا دوری از محیط‌هایی که از آنها می‌ترسید باعث افزایش شدت این اضطراب میشود. سعی کنید آرام‌آرام یا با همراهی کسی به مکان‌های امن بروید و بر ترس خود غلبه کنید.
اما اگر آگورافوبیای شما حاد است و دچار حمله پانیک می‌شوید، باید زودتر تحت درمان قرار بگیرید. اگر درمان این مشکل یا بیماری‌های روانی دیگر را نادیده بگیرید، شدت و علائم بیماری حادتر میشود و درمان آن مشکل‌تر خواهد شد. آگورافوبیا با ترس‌ها و فوبیاهای دیگر متفاوت است. اگر این افراد از وسایل حملونقل عمومی استفاده نمی‌کنند، به‌علت هوازدگی یا ترس از پرواز نیست. اگر از جمعیت دوری می‌کنند، به‌علت اختلال شخصیت اجتماعی یا اضطراب یا ترس از قضاوت دیگران نیست. آنها می‌ترسند که در این شرایط دچار حمله پانیک شوند.
سؤالاتی برای تشخیص بهتر و دقیق‌تر
علائم آگورافوبیا مشابه علائم بیماری قلبی، مشکلات معده و تنفسی است. به همین دلیل، تشخیص این مشکل از بقیه بیماری‌ها سخت‌تر است و به بررسی و دقت زیادی نیاز دارد. پزشک ابتدا بیماری‌های زمینه‌ای شخص را بررسی می‌کند. سپس برای شناخت بهتر، سؤالاتی از بیمار می‌پرسد. این سؤالات عبارت‌اند از:
- سابقه پزشکی، شدت و مدت علائم شما چقدر است؟
- آیا برای بیرون‌رفتـن از خانـه می‌ترسیـد یا استـرس دارید؟
- آیا مکان یا موقعیتی وجود دارد که از رفتن به آنجا پرهیز می‌کنید؟
- اگر در یکی از موقعیت‌های ذکرشده گیر کرده باشید چه می‌کنید؟
علاوه بر این، پزشک آزمایش‌ها و معاینات زیاد دیگری را برای تشخیص دقیق‌تر بیماری انجام می‌دهد. اگر مشکل فیزیکی نداشته باشید، احتمالا باید به روان‌پزشک و روان‌کاو مراجعه کنید. روان‌پزشک از شما سؤالات مختلفی می‌پرسد. اگر شما حداقل در دو مورد از این موقعیت‌ها ترس شدید، وحشت یا اضطراب داشته باشید، ممکن است به آگورافوبیا دچار شده باشید:
- تنهایی بیرون از خانه بودن؛
- در صف یا بین جمعیت بودن؛
- بودن در فضای باز (مثل پارکینگ یا مرکز خرید)؛
- بودن در فضای بسته (مثل تئاتر یا شرکت کوچک)؛
- استفاده از وسایل حملونقل عمومی مثل هواپیما یا قطار.
علاوه بر این:
- این علائم باید حداقل ۶ ماه طول بکشد؛
- ترس شما نباید به‌خاطر تهدید یا خطر موجود در آن موقعیت باشد؛
- این ترس باید عادات و انجام کارهای روزانه مثل کار، تحصیل و روابط شما با دیگران را مختل کرده باشد.
درمان آگورافوبیا
آگورافوبیا توانایی و روابط اجتماعی و شغلی و زندگی افراد را محدود می‌کند. این افراد دیگر نمی‌توانند وظایف و کارهای روزمره‌شان را به‌راحتی انجام دهند. دنیای آنها کوچک میشود. در صورت داشتن علائم بالا، سریع به پزشک مراجعه کنید. پزشک گاهی برای درمان دارو یا روان‌درمانی یا ترکیب هر دو را تجویز می‌کند.
۱. روان‌درمانی
شامل حساسیت‌زدایی‌های سیستماتیک است. در روند روان‌درمانی، به افراد کمک میشود در موقعیت‌ها و شرایط استرس‌زا به‌جای ترس و اضطراب، درست فکر کنند و کمتر دچار فوبیا شوند. این درمان شامل تمرین‌های آرامش‌بخش یا تنفسی نیز میشود.
۲. مواجهه‌درمانی
روشی بسیار مناسب و مؤثر برای درمان آگورافوبیاست. در این روش، فرد بیمار باید با شرایط و موقعیت‌های استرس‌زا مواجه شود و کارهایی را که ازشان می‌ترسد با کمک پزشک انجام دهد؛ مثلا اگر از اتوبوس می‌ترسد، پزشک ابتدا به او عکس‌های اتوبوس را نشان می‌دهد. سپس در مرحله بعد، از بیمار می‌خواهد پیاده به ایستگاه اتوبوس برود و برگردد. سپس باید مسافت کوتاهی را با اتوبوس طی کند تا در آخر بتوانند به‌راحتی و برای مدت طولانی سوار اتوبوس شود.
۳. دارودرمانی
داروهای مختلفی برای درمان این مشکل وجود دارد که رایج‌ترین آنها داروهای ضدافسردگی هستند. پزشکان معمولا درمان را با دوز کم شروع می‌کنند تا میزان سروتونین در مغز افزایش یابد. سروتونین ماده‌ای شیمیایی است که احساس خوب و شاد بودن را در فرد به وجود می‌آورد. داروهایی که سروتونین مغز را افزایش می‌دهند و باعث درمان آگورافوبیا می‌شوند عبارت‌اند از:
- سرترالین؛
- فلوکستین؛
- سیتالوپرام؛
- ونلافاکسین؛
- اس‌سیتالوپرام؛
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین؛
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای؛
- مهارکننده‌های انتخابی سروتونین نوراپی نفرین.
این داروها معمولا باید ۶ ماه تا ۱ سال استفاده شوند. اگر فرد با رفتن به موقعیت‌های استرس‌زای قبلی اضطراب و ترس نداشت، پزشک میزان این داروها را کاهش می‌دهد. در صورت شدیدبودن علائم، پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب مثل بنزودیازپین، زاناکس یا کلونازپام را برای تسکین کوتاه‌مدت تجویز کند.
۴. ریلکسیشن
تمرینی عالی برای کاهش استرس و آرام‌شدن است. تمرین‌های تنفسی، یوگا، مدیتیشن، تغییر سبک زندگی، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم، خواب کافی، و پرهیز از کافئین و الکل و مواد مخدر نیز تاثیر زیادی در درمان آگورافوبیا دارند. فراموش نکنید هروقت به کمک نیاز داشتید، از دوستان یا آشنایان بخواهید شما را همراهی کنند. همراهی آنها باعث میشود شما راحت‌تر با ترستان کنار بیاید. همچنین، می‌توانید با پزشکتان صحبت کنید تا بهترین راه مدیریت استرس، ترس، اضطراب و آرام‌کردن خودتان را پیدا کنید.
سخن آخر
فرد دچار آگورافوبیا از بودن در مکان‌های خاصی می‌ترسد. افراد مبتلا به این بیماری معمولا احساس امنیت نمی‌کنند و اگر در مکان‌های عمومی قرار بگیرند، می‌ترسند و مضطرب می‌شوند. بیشتر مواقع این افراد برای رفتن به مکان‌های عمومی به یک همراه مانند بستگان یا دوستان نیاز دارند. گاهی نیز این ترس ممکن است به‌قدری شدید باشد که فرد بیمار نتواند خانه خود را ترک کند. این مشکل باعث منزوی‌شدن، گوشه‌نشینی، محدود‌شدن، کاهش فعالیت‌های اجتماعی، و مشکلات روحی و روانی زیادی در افراد میشود؛ بنابراین این بیماری باید سریعا درمان شود.
درمان آگورافوبیا نیز زمان‌بر و پیچیده است و به بررسی و تشخیص دقیق نیاز دارد؛ زیرا علائم این بیماری با بیماری‌های روانی و جسمی زیادی مشابه است. نکته‌ای مهم که معمولا افراد نادیده‌اش می‌گیرند عمل‌کردن به دستورالعمل‌های پزشک و مصرف بموقع داروهاست. بیشترِ بیماران با روان‌درمانی و مصرف بموقع داروها می‌توانند از دام آگورافوبیا فرار کنند و به زندگی عادی برگردند.
