پیش از آنکه در خصوص مراحل ثبت علامت تجاری توضیح بدهیم باید به این سؤال پاسخ دهیم که چرا باید علامت تجاری خود را ثبت کنیم؟ درواقع روشن‌ترین و نخستین پاسخی که به ذهن می‌رسد این است که تا زمانی‌که علامت تجاری طبق موازین و مراحل قانونی‌ای که در ادامه خواهیم گفت به ثبت نرسد، از حمایت‌های قانونی برخوردار نیست و این یعنی رقیب تجاری شما می‌تواند علامتی بسیار مشابه به علامت شما طراحی و روی کالاهای خود درج کند و باعث سوءِ شهرت و ضرر شما بشود یا به‌راحتی از زحمات و تلاش‌هایی که شما سالها کشیدهاید و شهرت کسب کردهاید و به قول عرفِ بازار «خاک کار» را خوردهاید بدون پرداخت هیچ هزینهای استفاده و کسب منفعت می‌کند ولی اگر علامت تجاری شما ثبت شود هرکسی با هرگونه اقدامی که موجب سوءِ‌استفاده از علامت تجاری ثبت شده شما بشود قابل پیگرد قانونی است. اکنون باید بگوییم که ثبت علامت تجاری بر طبق «قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری» مصوب ۱۳۸۶ و آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۷ اجباری توسط قانونگذار به رسمیت شناخته شده و بسیاری از نکات و مراحل کار در همین قانون و آیین‌نامه‌ی آن توضیح داده شده ولی از آنجایی که مراجعه به متون قانونی برای عموم شهروندان مشکل است و متن قانون با رویه‌ی عملی و اجرایی فاصله دارد، لذا در این نوشته می‌خواهیم که مراحل ثبت علامت تجاری را با زبانی ساده بیان کنیم.
تعریف علامت تجاری (برند): علامت یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.
چه کسانی می‌توانند علامت تجاری ثبت کنند؟
هرشخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند به ثبت علامت تجاری اقدام کند مشروط بر اینکه مدرکی دال بر انجام فعالیت تجاری یا تاجر بودن داشته باشد. یعنی یا پروانه‌ی کسب از اتحادیه‌ی مربوط داشته باشد، یا پروانه‌ی بهره‌برداری از سازمان صنعت، معدن و تجارت تهران یا هر استان دیگر، یا پروانه‌ی ساخت صادره از سازمان غذاودارو یا دانشگاه علوم پزشکی تهران یا ایران یا گواهی از اتحادیه‌ی مربوطه جهت کالا یا خدمات مورد نظر و سایر مجوزها از مراجع ذی‌ربط حسب کالا یا خدمات مورد نظر متقاضی.
مدارک مورد نیاز برای ثبت علامت تجاری
برای ثبت علامت، اولا باید هویت متقاضیان ثبت مشخص شود. برای این منظور اشخاص حقیقی باید تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی خود را اسکن کنند و اگر شخص حقوقی یعنی شرکت باشد آگهی تأسیس شرکت و همچنین آخرین روزنامه‌ی رسمی که نشانگر مدیریت و صاحبان امضای مجاز شرکت است و تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی صاحبان امضای مجاز طبق آخرین آگهی تغییرات باید اسکن شود. حال در این میان ممکن است بخواهند ثبت علامت را از طریق نماینده انجام یدهند. این نماینده چه نماینده‌ی قانونی باشد و چه وکیل دادگستری باید مدارک مثبت هویت او نیز اسکن شود ضمن اینکه در مورد اشخاص حقوقی وکالتنامهی نماینده (اعم از وکیل دادگستری یا غیره) باید توسط صاحبان امضای مجاز شرکت، امضا شده باشد.
این مدارک مثبت هویت به علاوه نمونه‌ی گرافیکی یا تصویر علامتی که درخواست ثبت آن را داریم باید اسکن شوند، لازم به توضیح است در نظر داشته باشید تمامی مراحل ثبت علامت تجاری به صورت اینترنتی انجام می‌شود و مراجعه حضوری به اداره‌ی ثبت علامت وجود ندارد بنابراین پس از اسکن مدارک فوق اولین گام برای ثبت علامت تجاری این است که وارد سایت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور شوید و از آنجا به قسمت اداره‌ی ثبت علایم تجاری وارد شوید و تقاضای ثبت اظهارنامه‌ی علامت را کامل کنید. به راحتی میتوانید سایت اداره‌ی ثبت اسناد و املاک کشور را جست‌وجو و وارد اداره‌ی مالکیت معنوی شوید و در پایین صفحه‌ی باز شده (قسمت خدمات الکترونیک) بر روی آیکن «اداره ثبت علایم تجاری» کلیک کنید و سپس در ستون وسط، گزینه‌ی ثبت اظهارنامه‌ی علامت تجاری را انتخاب کنید و به پر کردن اظهارنامه و بارگذاری اسناد و مدارک اقدام نمایید. البته برای دسترسی سریع‌تر به قسمت ثبت اظهارنامه میتوانید از آدرس زیر استفاده کنید:
ثبت اظهارنامه
بعد از پر کردن اظهارنامه، کد رهگیری از طریق سیستم به شما داده می‌شود و بعد هزینه‌ی اظهارنامه را باید الکترونیکی پرداخت کنید. توجه کنید تا زمانی که ثبت نهایی نکردهاید و هزینه را نپرداختید میتوانید اظهار نامه‌ی خود را ویرایش کنید و تغییر دهید اما پس از آن دیگر امکان تغییر نیست. این اظهارنامه‌ی علامت در کارتابل یکی از کارشناسان اداره‌ی مالکیت معنوی قرار میگیرد و کارشناس مربوطه در خصوص تکراری نبودن علامت و بررسی موارد قانونی اقدامات لازم را خواهد کرد. اگر مدارک شما کامل باشد و همچنین علامت مورد درخواست تکراری نباشد یا از علایم ممنوع نباشد به آدرس ایمیل شما ایمیلی مبنی بر بلامانع بودن ثبت علامت ارسال می‌شود و گاهی از طریق پیامک نیز به شما اطلاع رسانی می‌شود که به سایت مراجعه کنید. اگر چنانچه نقصی در مدارک باشد برای شما ابلاغ رفع نقص ارسال می‌شود.
چه علایمی غیرقابل ثبت هستند؟
واژه‌های عمومی یا ملی باشند مثل میز، یا واژ‌ه‌هایی که برای مصرف‌کننده ایجاد گمراهی نماید به طوری که مشابه علامت ثبت شده دیگری باشد و حقوق مصرف کننده را از بین ببرد یا ترجمه‌ی علامت او باشد، علامتی که مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد، عین یا تقلید نشان و پرچم مملکتی باشد . لازم به توضیح است استفاده از اسامی عمومی به صورت ترکیبی مشکلی ایجاد نمی‌کند، فقط حق انحصاری نسبت به آن نام عمومی ایجاد نمی‌کند. در ترکیب علامت شما وجود دارد اما در همان صنف اگر استفاده شود شما حق اعتراض ندارید مثلا در صنف اتومبیل پرونده حقیقی وجود دارد که شخصی برند (تهران اتومیبل) را برای ماشین‌های بازی ثبت کرده و شخص دیگری (ایران اتومبیل) را برای ماشین‌های مشابه آن ثبت کرده. هیچ یک حق انحصاری نسبت به تک تک کلمات ثبت شده ندارند و حتی نمی‌توانند علیه همدیگر ادعایی داشته باشند.
در صورتی‌که ثبت علامت تجاری بلامانع باشد از طریق ایمیل یا پیامک، بلامانع بودن ثبت علامت به شخص یا نماینده او ابلاغ می‌شود و نامه‌ی پیش‌نویس آگهی روزنامه رسمی ضمن آن ارسال می‌شود. در این مرحله شخص باید به اداره‌ی ثبت علامت واقع در تهران، خیابان امام خمینی، خیابان فیاض بخش، جنب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مراجعه کند و تشکیل پرونده بدهد و نسخه‌ی فیزیکی کلیه‌ی مدارک اسکن شده را تحویل اداره بدهد. لازم به ذکر است چنانچه انجام کار توسط وکیل دادگستری انجام شده شخص باید اصل وکالت‌نامه و چنانچه توسط وکیل مدنی باشد اصل وکالتنامهی محضری به همراه کپی برابر اصل سایر مدارک در پوشه‌ای که از خود اداره دریافت می‌کند به قسمت مربوطه (تشکیل پرونده) تحویل دهد. سپس بعد از روز تحویل به سایت مراجعه و در قسمت خلاصه‌ی پرونده با ابلاغی که اداره ثبت علامت برای روزنامه رسمی زده است وارد سایت روزنامه رسمی بشود و هزینه‌ی نشر آگهی را بپردازد. ظرف ۵ روز این علامت آگهی می‌شود و از تاریخ نشر این آگهی، که به آن آگهی نوبت اول گفته می‌شود ۳۵ روز کاری باید سپری شود تا اگر احیانا اعتراضی وجود داشته باشد، وصول شود.
در صورتی‌که در این مرحله اعتراضی نشده باشد کارشناس پرونده‌ی شما بلامانع بودن را باز از طریق ایمیل به متقاضی ابلاغ می‌کند و اعلام می‌کند که بسته به نوع علامت مبلغی را تحت عنوان «حق‌الثبت» به صورت اینترنتی پرداخت کنید. در این مرحله است که شخص متقاضی باید حق‌الثبت را از طریق آیکن مربوطه در قسمت ثبت انواع درخواست (پرداخت حق الثبت) انتخاب و پرداخت کند . تقریبا پس از چهار یا پنج روز اداری، نامه‌ی آگهی رسمی در پرونده قرار میگیرد که متقاضی ثبت مانند قبل باید به سایت روزنامه رسمی مراجعه کند و برای بار دوم هزینه‌ی آگهی را بپردازد تا ظرف پنج روز علامت وی آگهی شود که به آن آگهی نوبت دوم گفته می‌شود.
پس از سپری شدن این مراحل در گام نهایی شخص باید با در دست داشتن پرینتِ نامه‌ی آگهی تقاضای ثبت که بار اول اداره‌ی ثبت به شخص ابلاغ کرده است و آگهی روزنامه نوبت اول، پرینتِ نامه‌ی آگهی رسمی، پرینتِ روزنامه رسمیِ نوبت دوم به همراه ۱۰ نمونه علامت که در یک برگه A4 ترسیم شده است به اداره‌ی ثبت علامت (طبقه دوم) قسمت بایگانی مراجعه و با تحویل و دادن رسید دریافت نسخه‌ی فیزیکی علامت ثبت شده خود را تحویل بگیرد.
اکنون که مراحل ثبت علامت تجاری را شناختیم باید بدانیم که ثبت علامت تجاری تمام مراحلش غیر از دو گام (تشکیل پرونده و تحویل گواهی علامت) کاملاً به‌صورت اینترنتی انجام می‌شود و برای مراجعه‌ی حضوری هم، همه‌ی افراد از سراسر کشور باید به اداره‌ی مالکیت معنوی در تهران واقع در خیابان امام خمینی جنب اداره‌ی ثبت اسناد و املاک مراجعه کنند. در نظر داشته باشید تمام مراحل پیگیری پرونده‌ی ثبت علامت تجاری از صفحه‌ی اداره‌ی مالکیت معنوی سمت چپ، قسمت خلاصه پرونده قابل‌پیگیری است در حفظ شماره‌ی اظهارنامه و رمز ورود خود نهایت دقت را به عمل‌آورید.
