امروزه به دلیل گسترش فعالیت‌های بازرگانی و گسترش معاملات، انجام امور و فعالیت‌های تجاری در قالب انواع مختلف شرکت‌ها، چه در تجارت داخلی و چه در تجارت بین‌الملل امری مرسوم به حساب می‌آید. در واقع با شکل‌گیری انواع مختلف شرکت‌ها، انجام اعمال و فعالیت‌های تجاری از حالت انفرادی و تک‌نفره‌ی خود به حالت دسته‌جمعی و در قالب شرکت تغییر حالت داد. یکی از این شرکت‌ها که امروزه برای انجام فعالیت‌های مختلف کارایی و کاربرد بسیار دارد، شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و خاص می‌باشد. در این مطلب قصد داریم با مراحل ثبت شرکت سهامی خاص آشنا شویم.
مروری بر انواع شرکت‌ها
به طور کلی در یک تقسیم‌بندی می‌توان شرکت‌ها را به شرکت‌های موضوعی و شکلی تقسیم‌بندی کرد. شرکت‌های موضوعی، شرکت‌هایی هستند که موضوع فعالیت آنها صرفا امور و فعالیت‌های تجاری است. در مقابل شرکت‌های شکلی، شرکت‌هایی هستند که موضوع فعالیت آنها محدودیتی نداشته و می‌توانند در امور تجاری و غیر تجاری فعال باشند. شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و خاص از نوع اخیر شرکت‌های گفته شده هستند ( شرکت شکلی). یعنی موضوع فعالیت یک شرکت سهامی خاص اعم از فعالیت‌های تجاری و غیر تجاری است. منظور از فعالیت‌های تجاری فعالیت‌هایی است که علاوه بر کسب سود و منفعت، ذاتا عنوان بازرگانی بودن برای آنها صدق کند. مثل عملیات دلالی، عملیات صرافی و بانکی و بیمه و… .
آشنایی بیشتر با شرکت‌های سهامی
در شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و سهامی خاص، مسئولیت شخص محدود به میزان آورده‌اش است (منظور از آورده همان سرمایه‌ای است که یک شخص برای عضویت در یک شرکت همراه خود می‌آورد تا از مجموع این سرمایه‌ها دارایی شرکت شکل بگیرد. اعم از اینکه نقد، غیر نقد، انجام کار یا حرفه یا صنعت و….. باشد). بر همین اساس می‌توان گفت که شرکت‌های سهامی در یک تقسیم‌بندی دیگر جزو شرکت‌های سرمایه‌ای هستند، سرمایه در آنها حائز اهمیت است و ملاک برای تعیین مسئولیت، سرمایه‌ی آورده شده است. به عنوان مثال شخص الف مبلغ ۱ میلیون تومان برای عضویت در شرکت سهامی خاص آورده دارد. مسئولیت این شخص برای بدهی‌های شرکت، فقط تا همین میزان یعنی تا مبلغ ۱ میلیون تومان است و نسبت به مازاد بر آن مسئولیتی ندارد و اگر دارایی شرکت که از مجموع آورده شرکا تشکیل شده است، برای پرداخت بدهی‌های شرکت کافی نباشد، طلبکاران شرکت حق رجوع به شخص الف را ندارند. چرا که مسئولیت او همانطور که گفته شد تا میزان ۱ میلیون تومان است که نهفته در دارایی شرکت بوده. وقتی که دارایی شرکت برای پرداخت بدهی شرکت کافی نیست، پس این ۱ میلیون تومان هم کارساز نبوده است. با این مقدمه متوجه شدیم که شرکت سهامی خاص یک شرکت شکلی و سرمایه‌ای می‌باشد. اما سوال اینجاست که اصلا شرکت سهامی به چه معناست؟
شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه‌ی آن (همان «آورده» که درمورد آن توضیح داده شد) به سهام تقسیم می‌شود و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی آن است. از این تعریف می‌توان ویژگی سرمایه‌ای بودن شرکت‌های سهامی را دریافت. یعنی آورده به سهام تبدیل شده و محدود به مبلغ اسمیِ آن، برای شخص سهامدار مسئولیت به همراه می‌آورد.
در اینجا ممکن است برای دو اصطلاح، هنوز جای سوال و تردید باقی بماند. ابتدا لفظ «سهام» و سپس لفظ «مبلغ اسمی». که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم.
سهام چیست؟
به طور کلی در انواع مختلف شرکت‌ها، آورده و سرمایه‌یِ پرداخت شده از سوی شخص ممکن است یا به شکل سهم الشرکه باشد و یا به شکل سهام. سهم الشرکه عبارت است از نسبتی از آورده هر شریک به کل دارایی شرکت. به عنوان مثال، در یک شرکت ۳ شخص خواهان شراکت هستند و آورده هر کدام از آنها ۱۰۰ هزار تومان است. مجموع دارایی کل این شرکت عبارت است از جمع بین این ۳ آورده، یعنی ۳۰۰ هزار تومان، و سهم الشرکه هر کدام عبارت است از نسبتی از کل دارایی شرکت یعنی یک سوم. این یک سوم همان سهم الشرکه هر شریک است.
اما سهام اینگونه لحاظ نمی‌شود. سهم یک ورقه چاپی، متحد الشکل، دارای شماره‌ی ترتیب بوده که امضای حداقل دو نفر طبق اساسنامه زیر آن لحاظ می‌شود. این ورقه‌ی چاپی دارای مبلغ اسمیِ معین می‌باشد که مسئولیت هر سهامدار را بر اساس آن تعیین می‌کند. مثلا سهامداری دارای ۲ ورقه سهم، ۳ ورقه سهم یا تعداد بیشتری ورقه سهم است.
مبلغ اسمی چیست؟
به طور کلی در عرصه‌ی فعالیت‌های مختلف، اعم از تجاری و غیر تجاری، یک شخص برای شریک شدن در یک شرکت همانطور که پیشتر اشاره شد، آورده‌ای را همراه خود می‌آورد. مبلغ این آورده، که از جمع شدن آن با آورده‌ی دیگر شرکا دارایی شرکت تشکیل می‌شود، به مرور و بسته به میزان عرضه و تقاضای اقتصاد جامعه و بازار و بسته به میزان سود آوری یا زیان‌ده بودن آن دچار تغییراتی می‌شود. اما همان مبلغ ابتدایی یعنی همان میزانی که توسط شریک آورده شده برای تعیین مسئولیت ملاک قرار می‌گیرد، نه مبلغ افزوده شده به آن یا کاسته شده از آن. به عنوان مثال شخص مبلغ ۱۰۰ هزار تومان به عنوان آورده برای عضویت در شرکتی همراه خود می‌آورد (که به آن مبلغ اسمی گفته می‌شود). این مبلغ در طول زمان به دلیل عرضه و تقاضای زیاد در بازار به ۲۰۰ هزار تومان افزایش می‌یابد (که به آن مبلغ واقعی گفته می‌شود). این مبلغ واقعی در تعیین مسئولیت شریک اهمیتی نداشته و مسئولیت او بر اساس همان مبلغ ابتدایی، یعنی مبلغ اسمی قابل تعیین است. به عبارت دیگر افزایش یا کاهش مبلغ اسمی در طول زمان تاثیری بر میزان مسئولیت شریک نگذاشته و مسئولیت او همان ابتدا بر اساس مبلغ اسمی مشخص می‌شود.
در نتیجه شرکت سهامی خاص شرکتی است که مسئولیت، محدود به مبلغ اسمی سهامداران است و آورده‌ی سهامداران به سهم تبدیل می‌گردد.
می‌توان گفت با این توضیح، شرکت‌های سهامی به دو دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
معرفی شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص
سهامی عام شرکتی است متشکل از موسسین (کسانی‌که ابتداً شرکت را تاسیس کرده‌اند) و پذیره‌نویسان (مردم). که قسمتی از سرمایه‌ی آن توسط موسسین و الباقی توسط پذیره نویسان تامین می‌گردد. اما سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن در موقع تاسیس منحصرا توسط موسسین تامین می‌گردد و بر خلاف سهامی عام، پروسه پذیره‌نویسی و ارسال اعلامیه پذیره‌نویسی را به سازمان بورس و اوراق بهادار ندارد.
مراحل ثبت شرکت سهامی خاص
برای انجام مراحل ثبت شرکت سهامی خاص بایستی توجه کنیم که این نوع از شرکت‌ها، همانطور که گفته شد، بر خلاف سهامی عام دارای پروسه پذیره‌نویسی نمی‌باشند (فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر و تعهد به پرداخت وجه آن از سوی پذیره‌نویس). یعنی برای ثبت شرکت سهامی خاص نیازی نیست موسسین فراخوان پذیره‌نویسی داشته و از مردم دعوت به خرید سهامِ شرکت کنند. بلکه کلیه‌ی سرمایه و دارایی شرکت منحصرا توسط خود سهامداران تامین می‌شود.
برای ثبت شرکت سهامی خاص، حداقل حضور ۳ شخص اعم از حقیقی و حقوقی لازم است. که این میزان با حداقل تعداد اعضای هیئت مدیره برابری می‌کند. همانطور که پیشتر اشاره شد بایستی توجه کرد که مسئولیت این حداقل ۳ سهامدار، محدود و سرمایه‌ای است و صرفا تا میزان آورده خود دارای مسئولیت هستند.
بدیهی است که برای تشکیل و تاسیس یک شرکت بایستی حداقل سرمایه‌ی لازم مشخص شود. این حداقل سرمایه‌ی لازم برای شرکت سهامی خاص ۱ میلیون ریال است. یعنی یک شخص برای سهامدار شدن در یک شرکت سهامی خاص باید حداقل ۱ میلیون ریال آورده داشته باشد. حال اگر پس از تاسیس شرکت سرمایه‌ی شرکت از این حداقل تعیین شده کمتر شود، چند اقدام می‌توان انجام داد:
۱. می‌توان ظرف ۱ سال سرمایه را تا میزان مقرر افزایش داد (افزایش سرمایه یعنی یا سهام جدید صادر کنیم یا مبلغ اسمی را افزایش بدهیم).
۲. می‌توان شرکت را به نوع دیگری از انواع شرکت‌های قانون تجارت تبدیل کرد. مثلا شرکت سهامی خاص به یکی از انواع شرکت‌های شخصی مثل نسبی یا تضامنی تبدیل شود. در این نوع از شرکت‌ها، حداقل سرمایه لازم توسط قانون پیش بینی نشده و تابع مقررات اساسنامه است. البته باید به این نکته توجه کرد که شرکت سهامی خاص در صورت بروز چنین مشکلی نمی‌تواند به سهامی عام تبدیل شود. زیرا حداقل سرمایه لازم برای تشکیل سهامی عام طبق قانون، ۵ میلیون ریال است. در حالی‌که سهامی خاص دچار کاهش سرمایه زیر ۱ میلیون ریال شده است!
۳. در نهایت اگر هیچ‌کدام از دو اقدام گفته شده صورت نگرفت، هر ذی نفع از دادگاه می‌تواند تقاضای انحلال شرکت را بنماید.
برای تاسیس هر نوع شرکت، بدیهی است که بایستی مدارکی تسلیم مرجع ثبت شرکت‌ها شود. طبق مقررات قانون تجارت برای تاسیس و ثبت شرکت سهامی خاص، فقط تسلیم اظهار نامه به همراه چند مدرک دیگر به مرجع ثبت شرکت‌ها کافی است. از جمله این مدارک که باید همراه اظهارنامه ارسال شود، اساسنامه‌ی شرکت است (قانون داخلی شرکت که به توافق و تصویب سهامداران رسیده و کلیه‌ی امور شرکت بر اساس آن انجام می‌شود). این اساسنامه نیازمند امضای کلیه سهامداران می‌باشد.
مدرک بعدی، اظهارنامه‌ای است مشعر بر تعهد کلیه‌ی سهام و پرداخت حداقل ۳۵ درصد آن توسط سهامداران. یعنی برای تشکیل شرکت سهامی خاص لازم است سهامداران در زمان تاسیس شرکت، کل سهام را تعهد و حداقل ۳۵ درصد از آن را پرداخت کنند. این اظهارنامه نیز باید به امضای کلیه سهامداران برسد. نکته قابل ذکر آن است که این سرمایه و آورده می‌تواند نقد (پول) یا غیر نقد (غیر پول) باشد، اما حتما باید تماما در همان لحظه تادیه و پرداخت شود و به صورت سررسید دار و مدت دار پذیرفته نمی‌شود.
نکته دیگر که برای انجام مراحل ثبت شرکت سهامی خاص حائز اهمیت است، انتخاب اولین بازرسان و مدیران است. بدیهی است که هر شرکتی متشکل از تعدادی مدیر و بازرس است که در سهامی خاص اولین بازرسان و مدیران توسط کلیه سهامداران و مابقی توسط مجمع عمومی عادی سهامداران انتخاب می‌شوند. همانطور که اشاره شد، حداقل تعداد سهامداران در زمان تشکیل شرکت با حداقل تعداد اعضای هیئت مدیره برابر است یعنی همان حداقل ۳ نفر.
این مدیران و بازرسان انتخابی توسط کلیه سهامداران، باید به طور کتبی سمت خود را قبول کرده که این امر دال بر آن است که آنها از تکالیف و مسئولیت‌های سمت خود آگاه هستند و به تعبیر قانون تجارت از این که تاریخ شرکت تشکیل شده محسوب می‌شود.
هر شرکت سهامی خاص نیازمند یک روزنامه‌ی کثیرالانتشار است که کلیه‌ی آگهی‌های مربوط به شرکت در آن منتشر شود. این روزنامه‌ی کثیرالانتشار منتخب کلیه سهامداران است و تا زمان تشکیل اولین مجمع عمومی عادی، کلیه‌ی آگهی‌های شرکت در آن منتشر می‌شود تا بعدا روزنامه‌ی کثیرالانتشار منتخب مجمع عمومی عادی شروع به فعالیت کند (مجمع عمومی عادی، متشکل از کلیه‌ی سهامداران است که حداقل ۱ بار در سال تشکیل جلسه داده و به امور شرکت رسیدگی می کنند).
همانطور که گفته شد شرکت سهامی خاص برای تاسیس دارای پروسه‌ی فروش سهام از طریق پذیره‌نویسی نمی‌باشد و نمی‌تواند سهام خود را برای پذیره‌نویسی و فروش در بورس اوراق بهادار یا توسط بانک عرضه نماید. یا به انتشار آگهی یا هر نوع وسیله‌ی تبلیغاتی برای فروش سهام خود اقدام نماید. یعنی نمی‌تواند از مردم درخواست و دعوت به خرید سهامش بنماید.
در نهایت به عنوان نتیجه می‌توان گفت که برای تاسیس شرکت سهامی خاص حضور حداقل ۳ نفر به عنوان سهامدار با حداقل آورده مشخص شده توسط قانون به همراه ارسال مدارک ذکر شده مانند اظهارنامه و اساسنامه به مرجع ثبت شرکت‌ها بدون نیاز به پروسه پذیره‌نویسی لازم و ضروری می‌باشد.
