اگرچه بهترین مسیر برای دستیابی به حق در موارد اختلاف، مذاکره دوستانه در چارچوب موازین عرفی و اعتقادی طرفین است، گاه مبانی اختلاف به قدری جدی است که لازم است شخص بی‌طرفی در تشخیص حقوق و تکالیف طرفین اظهارنظر کند. به این منظور یکی از طرفین اختلاف، موضوع اختلاف را به مرجع رسیدگی کننده ارجاع می‌کند که این فرایند را اقامه دعوی می‌نامند.
برای اقامه دعوی لازم است:
نوع دعوی را مشخص کنید
دعاوی در يك دسته بندی كلی به دو نوع حقوقی و كيفری تقسيم می‌شوند. دعاوی كيفری با يك جرم مرتبط هستند. خيانت در امانت، كلاهبرداری، جعل، قتل، ضرب و شتم و تخريب اموال از جمله دعاوی كيفری هستند.
مطالبه‌ی خسارت، الزام به تنظيم سند رسمی املاك، مطالبه‌ی اجرت‌المثل املاك و مطالبه‌ی اجاره‌بها از جمله دعاوی حقوقی هستند.
گاهی بعضی از خواسته‌ها ماهيتی دوگانه دارند بدين صورت كه هم می‌توانند موضوع دعوی كيفری قرار بگيرند و هم حقوقی. ترك انفاق (عدم پرداخت نفقه توسط زوج) و چك بی‌محل از جمله مهم‌ترين اين موارد هستند.
مرجع صالح برای رسیدگی به دعوی را شناسایی کنید
مراجع گوناگونی جهت رسیدگی به دعاوی وجود دارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: دادگاه حقوقی، دادگاه کیفری، شورای حل اختلاف.
دادگاه‌های کیفری، مرجع صالح برای رسیدگی به دعاوی کیفری هستند. اما در خصوص دعاوی حقوقی دو مرجع صالح وجود دارد؛ یکی دادگاه حقوقی و دیگری شورای حل اختلاف.
شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به آن دسته از دعاوی را دارد که ارزش موضوع آن کمتر از ۲۰ میلیون تومان است. هم‌چنین دعاوی مربوط به تخلیه‌ی عین مستأجره (تخلیه‌ی اماکن مورد اجاره)، تعدیل اجاره‌بها، انحصار وراثت، و دعاوی مربوط به استرداد جهیزیه در صلاحیت این شوراست.
محل دادگاه صالح را تعیین نمایید
تعیین محل دادگاه صالح، در اصطلاح حقوقی صلاحیت محلی نام دارد.
در دعاوی کیفری، اصولا دادسرای محلی که جرم در آن به وقوع پیوسته، صالح برای رسیدگی است.
دعاوی حقوقی اعم از آن‌که در دادگاه یا شورای حل اختلاف قابل طرح باشند، باید اصولا در محلی که طرف دعوی (خوانده) در آن سکونت (اقامت) دارد، طرح شود. در خصوص اختلافات ناشی از قراردادها علاوه بر مورد فوق، می‌توان به دادگاه محل امضای قرارداد یا اجرای آن نیز مراجعه کرد. در خصوص خانه و زمین (اموال غیرمنقول) به دادگاه محل مال هم می‌توان مراجعه کرد.
دادخواست یا شکواییه‌ی خود را تنظیم و تقدیم کنید
در دعاوی کیفری غیر از دعوی صدور چك بی محل بايد درخواست (شكواييه) خود را بر روی برگه‌ای بنویسید و به همراه مدارك به دفتر ثبت دادخواست دادسرای محل وقوع جرم تقديم كنيد.
در خصوص دعاوی حقوقی در صلاحیت دادگاه (و نه شورای حل اختلاف) و همچنين دعوی كيفری چك بی‌محل، دادخواست به همراه مدارك بايد به دفاتر خدمات قضايی الكترونيك تقديم شود. دعاوی در صلاحیت شورای حل اختلاف هم‌چنان به صورت دستی و با مراجعه به آن مرجع طرح می‌شوند.
در خصوص دفاتر خدمات قضایی به دو طريق می‌توان عمل کرد: نخست؛ می‌توان با مراجعه به درگاه www.adliran.ir مشخصات خواهان، خوانده، موضوع دعوی، دادخواست و مدارك را شخصا ثبت و كد رهگيری دريافت کنید. سپس با در دست داشتن كد مذكور به دفاتر خدمات قضايی مراجعه كنید تا ثبت نهايی دادخواست و پرداخت هزينه‌ها انجام شود.
دوم؛ می‌توان از ابتدا به همراه مدارك (از جمله رونوشت كارت ملی- نشانی- نام و نام خانواگی و نشانی طرف مقابل يا خوانده) و دادخواست به دفاتر مراجعه كرد تا مسئولين مربوطه مراتب ثبت دادخواست را از ابتدا تا انتها انجام دهند.
توجه داشته باشید که در شهرهایی که هنوز دفاتر خدمات قضایی ایجاد نشده‌اند لازم است دادخواست را شخصا یا به وسیله‌ی وکیل به دفتر ثبت دادخواست موجود در دادگاه ارائه دهید.
